Dat er in Hoorn meer dan een sluis lag, blijkt ook uit de rekening van Hendrik de Rode, die onder het hoofd: Viskerien verantwoordt:
Van der sluis in Zwaich 5 d.
Van den slusen te Hoirne 20 d.,
hoewel dit niet perse impliceert, dat dit deze twee zijn geweest.
Wel is zeker, dat er aanvankelijk een kernpunt van bewoning ten zuiden van de inlaag moet hebben
gelegen. En ook, dat het daar nog gebleven is, lang na de aanleg daarvan, wordt bevestigd door de
eerste bekende kerkstichting van Hoorn.
Wij halen aan wat Velius mededeelt: "Soo dan de plaetse allenxkens haer verbeterde, werd in 't
jaar 1323 of daer omtrent haer eerste prochy-kerk gesticht. Dese kerk was maer slecht en alleenlijk
van hout en riet en stont aen de westzijde van de Stadt, een weynig buyten Dijk, daer nu 't eynde
van de Vijzelstraet aen de zee komt" 1).
Deze notitie zou ons geheel bevredigen, als er niet stond: "haer eerste". De Westfriezen waren er
vlug bij om een kerkje te stichten. Het lijkt wel of men bij de herverkaveling van het gebied in
bannen er rekening mee heeft gehouden, dat er een bepaalde oppervlakte land moest worden bestemd
als fundatiegoed voor kerk en pastorie. Anders is het niet verklaarbaar, dat bijv. Scharwoude,
Avenhorn, Oosterleek, Wijdenes, Hauwert, Nibbixwoud, enz. plaatsjes die in 1477 nauwelijks dertig
haardsteden, dus gezinnen, telden, hun eigen kerkje hadden. In dat licht is het niet denkbaar,
dat Hoorn op de algemene gewestelijke praktijk een uitzondering heeft gemaakt, en dat het zonder
parochiekerk is gebleven gedurende de eeuw, waarin het zich tot handelsplaats ontwikkelde.
Dat de mededeling van Velius tot nu toe niet is aangevochten vindt wel mede zijn oorzaak in de
gedachte, dat Hoorn is ontstaan in de ban van Zwaag. Dit zou dan meegebracht hebben, dat de
ingezetenen van Hoorn hun godsdienstplichten zouden hebben vervuld in de parochiekerk van Zwaag,
wat niet onoverkomelijk zou zijn geweest volgens de begrippen van die dagen. Maar, alweer doen wij
een beroep op hetgeen zede was in West-Friesland, naast Nibbixwoud met 30 woningen zien wij
Hauwert, ieder met een eigen kerkje. De Binnenwijzenders vonden, dat zij recht hadden op een eigen
kerkje en stichtten daarom in 1459 een eigen kapel, welke in 1501 tot parochiekerk werd verheven.
1) Velius. a.w. p.12.