Ach Lieve Tijd 6: Zeven eeuwen Hoorn,
zijn bewoners en hun vertier

Nog in het begin van onze eeuw was degene die het laatst uit bed kwam, als laatste op de markt of op het werk verscheen, de luilak, luiemotte of klisseboer. De luilak moest een rondje geven en op zijn deur werd met grote letters ‘luilak’ geschreven. Zelfs de koe die het laatst in de wei kwam, was de luilak.

Het moet een fraai gehoor en ook een mooi gezicht zijn geweest als op zomerzondagavonden het muziekkorps van de schutterij musiceerde in de muziektent boven het water. Onder de hoge bomen in de tuin van de Grote Sociëteit zat de Hoornse elite aan ijzeren tafeltjes te genieten (WFM).

Het dier werd met groen en bloemen omhangen en in triomf door de straten geleid. Bij het verjagen van de winter behoorde ook het stoken van vreugdevuren en niet te vergeten de grote voorjaarsschoonmaak. Al omstreeks 1600 werd het luilakvieren als een heidens bijgeloof verboden, maar zonder succes.

Kaarten per gros

Dat een spelletje kaarten aanleiding kan zijn tot moord en doodslag, blijkt uit het voorval waarbij de Hoornse, 17de-eeuwse schilder Jan Linsen de dood vond. Met een vriend bracht hij in een herberg aan de Drieboomlaan de avond kaartend door. Plotseling ontstond er een onenigheid waarbij Linsen door zijn spelgenoot werd neergestoken. Hij leefde nog lang genoeg om zijn vriend te kunnen vergeven en stierf na enkele dagen aan zijn verwondingen.
Herhaaldelijk werd het kaarten in herbergen verboden, of de waard kreeg de opdracht valsspelers en grofspelers te weren. Maar het kaartspel bleef. De Hoornse Grote Sociëteit bestelde zelfs spellen kaarten per gros, omdat de heren iedere avond graag over een nieuw spel beschikten.

Sint Maarten

Sommige feesten hebben in de loop van de tijd een regionaal accent en een eigen karakter gekregen.

Piet Schermer, rond de eeuwwisseling een bekende straatviolist in Hoorn (Coll. W.F.H. Robat).

Voor West-Friesland is dat stellig met Sint Maarten het geval. De heilige Maarten of Martinus stond bekend om zijn grote zorg voor de armen. Een legende vertelt over zijn ontmoeting met een bedelaar, waarbij Sint Maarten een stuk van zijn mantel afsneed, zodat de arme zich kon bedekken. In West-Friesland zijn onder meer in Bovenkarspel, Schellinkhout, Westwoud en Nieuwe Niedorp kerken gewijd aan deze volksheilige. Vanouds werd diens heiligendag op 11 november gevierd met vreugdevuren, groenversieringen en het zingend door de straten trekken, bedelend om lekkernijen.
Nog altijd gaan kleuters op 11 november direct na de avondmaaltijd met lampions langs de deuren. Ze bellen aan en zingen één van de bekende Sint Maartensliedjes. Weinig gebeurtenissen in het Hoornse stadsleven zijn zo charmant als het opgetogen gezang van de kleintjes en de lichtjes die in de vroege avond door de stille straten dansen.

Dit schilderij van de Hoornse schilder Jacobus Waben uit 1622 kan een zedepreek tegen werelds vermaak genoemd worden. De wulpse vrouw met op haar hoofd een wereld bolletje – Vrouw Wereld genaamd – draagt een gewaad dat onderaan nog onthullender is dan van boven. 1n de zoom staat namelijk de tekst geweven ‘Omnia Vanitas – T' is al Ydelheid’. Van achter de muzikanten verschijnt de dood, gewapend met een speer (WFM).