Ach Lieve Tijd 6: Zeven eeuwen Hoorn,
zijn bewoners en hun vertier

Onder redactie van J.M. Baltus, W.A. Braasem, W.F.M. Brieffies, A. de Graaf, K. Hazelzet, J.P.H. van der Knaap, D.C. van der Maarel, V.J. Nobel, H.W. Saaltink en R.J. Spruit.
Tekst: R.J. Spruit.

Veel feesten en tradities hangen samen met de loop van het jaar. Voor de pre-historische mens betekende de winter een periode van kou, honger en onzekerheid. Wanneer midwinter naderde, richtten alle rituelen en bezweringen zich op het verjagen van de kwade geesten en het oproepen van vruchtbaarheid en nieuw leven. De komst van het voorjaar ontlaadde zich in uitbarstingen van vreugde met gejoel en grote vuren. De christelijke kerk was zo verstandig de diep ingewortelde gevoelens niet zonder meer uit te bannen. De oude feesten werden overgoten met een christelijk sausje en kregen een geheel nieuwe betekenis. Zo werd de geboorte van Christus midden in de winter gevierd. Dat was immers de tijd dat ieder reikhalzend naar nieuw leven uitzag. Het uitbarstende voorjaar werd vertaald in het feest van de opstanding. Zo werd de heidense cyclus tot een kerkelijk jaar. De calvinisten probeerden na de Hervorming alle roomse gebruiken af te zweren, maar gingen voorbij aan de psychologische betekenis van de jaarfeesten. Spoedig moesten zij de eeuwenoude gebruiken dan ook weer oogluikend toestaan.

Wensbrieven

De eerste maand van het jaar is genoemd naar Janus, de oudste en belangrijkste god van het jaar. Janus, afgebeeld met twee gezichten, werd op de eerste dag van het nieuwe jaar vereerd. De god ontving offers – onze oliebollen zijn daar een overblijfsel van – en de Romeinse patriciërs werden door hun personeel vereerd met geschenken en goede wensen. Later werd Nieuwjaarsdag juist door de minder bedeelden aangegrepen om een extraatje te vragen. Klokkeluiders, trompetters, straatvegers, nachtwakers en andere eenvoudige ambachtslui trokken met op goedkoop papier gedrukte wensen langs de huizen in de hoop op een fooitje.

Feestvieren gebeurde vroeger veel meer op straat dan nu. Van de straatversiering werd veel werk gemaakt, vooral tijdens de landbouwfeesten. Naast de kermis waren deze feesten jaarlijks de grote trekpleister voor mensen van buiten, die vaak een heel jaar spaarden om eens flink de bloemetjes buiten te zetten. Op de foto het Grote Noord tijdens de Landbouwfeesten van 1910 (AWG).