Meer dan een eeuw actief voor Hoorns erfgoed

De Latijnse school in Hoorn (3/13)

Schoolleiding

De schoolleider in de Middeleeuwen werd, ook in Hoorn, 'scoelmeester' genoemd en niet zoals later, toen de naam 'Latijnse school' ingeburgerd raakte, rector. Hierbij moeten we bedenken dat het woord in die tijd een heel andere klank had. Een 'meester' was immers hij die aan de universiteit van Leuven, Keulen of Parijs (in Holland was nog geen universiteit) de titel van 'magister artium' had behaald. Hij was een 'meester' in de 'vrije kunsten' (waarmee de elementaire wetenschappen werden bedoeld, toen in een afzonderlijke faculteit ondergebracht), dus een geleerd man, die tijdens z'n verblijf buiten het land zijn blik zeer had verruimd.19)

Vermoedelijk zegel van Andries Gherbrantsz.
Vermoedelijk zegel van Andries Gherbrantsz., behorend bij een oorkonde van 13 juni 1394. Gemeentearchief Hoorn, Inv. nr. 720 (regest. 69). Deze 'onder-pastoor' van de Grote Kerk bezat de scholasterie en was misschien een van de eerste schoolmeesters.

Op z'n school had hij een machtige positie, in de eerste plaats tegenover het 'onderwijzend personeel' (meestal niet meer dan een of twee man) ,20) dat hij zelf benoemde en volkomen aan hem ondergeschikt was. Verder ook ten opzichte van de leerlingen, over wie hij ook buiten de school zeggenschap had. Ook in Hoorn werden ze, veelbetekenend, 'knechtgens' genoemd. Aan de andere kant was hij van deze leerlingen ook afhankelijk, doordat immers de schoolgelden z'n voornaamste inkomsten vormden. Een drukke werkkring had hij zeker: naast het geven van een belangrijk gedeelte van de lessen, de handhaving van de orde (waartoe ook de uitvoering van lijfstraffen behoorde) en - op zon- en feestdagen - het zingen met het koor in de kerk.21)
Van deze hardwerkende onderwijspioniers uit het middeleeuwse Hoorn kennen we (en dan nog niet met zekerheid) maar enkelen bij naam en niet één als persoonlijkheid.22) Een van de eerste schoolmeesters was misschien Andries Gherbrantsz., een ander de in de oorkonde van 1481 genoemde 'meester' Jan Hoeck.23) Een van de laatste leiders van de oude (hoewel eigenlijk niet meer middeleeuwse) school was - en hier is geen twijfel mogelijk meester Frans Poelenburg (ca 1550 - 1560). Velius noemt hem 'een man seer bequaem tot 't onderwijs van de jeucht'.24)

De Schoolsteeg in Hoorn.
De Schoolsteeg in Hoorn. Stond hier het eerste schoolgebouw of was dit straatje in de Middeleeuwen alleen maar de weg die naar de school leidde? In het laatste geval zal deze meer in de buurt van de Grote Kerk hebben gestaan.

Waar stond de school

Naar de plaats van de school in de Middeleeuwen moeten we gissen. Waarschijnlijk zijn er meer plaatsen in de stad aan te wijzen waar de school heeft gestaan. Het ligt voor de hand de eerste school (14de eeuw) in de Schoolsteeg zelf te zoeken. Het straatje behoort - al zijn er geen middeleeuwse geveltjes bewaard gebleven - tot het oudste gedeelte van Hoorn. De naam komt voor het eerst voor op de kaart van 1649 in Blaeu's Stedeboek, toen de school al in de gebouwen van het oude Ceciliaconvent was ondergebracht. Verdere gegevens ontbreken. Het is natuurlijk ook mogelijk dat de Schoolsteeg alleen maar naar de school leidde en dat het schoolgebouw zelf toen in de onmiddellijke omgeving van de Grote Kerk was gelegen.
Voor de 15de eeuw hebben we meer houvast. In 1451 verkochten de voogden van het Sint Jans Gasthuis aan Lambert 'die hoedmaker'een erf, gelegen 'after die scole' grenzend aan de oostzijde aan het gasthuis, aan de westkant aan het perceel van een zekere Willem Gerritsz.25) Uit deze gegevens kunnen we afleiden dat de school toentertijd gelegen was aan de Kerksteeg. Het middeleeuwse Sint Jans Gasthuis lag immers op dezelfde plaats als de tegenwoordige Boterhal.26)

 

19) Post, Scholen in de Middeleeuwen, pag. 119, 120. De aanduiding 'rector scholarum' komt soms in Latijnse teksten wel voor, maar is waarschijnlijk niet als titel te beschouwen.
20) In Hoorn waren er in de laatste periode van de oude school in het geheel drie schoolmeesters.
21) Post, Scholen in de Middeleeuwen, pag. 122.
22) Voor de volgende eeuwen is wat dit laatste betreft de toestand overigens niet veel beter.
23) Gemeentearchief Hoorn; Gonnet, Inventaris nr. 723 (regest 951). Uit het verband is niet met zekerheid af te leiden dat de schoolmeester is bedoeld.
24) Velius, Chronyk van Hoorn, pag. 642.
25) Gemeentearchief Hoorn; Gonnet, Inventaris nr. 842 (regest 518).
26) H. M. van den Berg, De monumenten van geschiedenis en kunst van West-Friesland, Tessel en Wieringen, 's-Gravenhage 1951, pag. 144.