Van HBS tot OSG 10

Leerlingen en hun herinneringen

J. Vermande

J. Vermande, leerling van rond de eeuwwisseling van 1900, schetst een beeld van de soms barre of bizarre manieren waarop leerlingen naar school gingen. Twee zoons van de dokter in Hem kwamen op pony's. Die werden in een herberg gestald. Een jongen uit Oudendijk die per se veearts wilde worden en daartoe als zeventienjarige in de eerste klas kwam, kwam alle dagen lopend, met zijn zware schooltas. Hij is inderdaad veearts geworden.

Spoorstudenten van de treinlijn tussen Hoorn en Enkhuizen (foto uit 1908, WFA)

Johannes Jacobus Cornelis Pieter Wilson

Johannes Jacobus Cornelis Pieter Wilson, iets ouder dan Vermande, behoorde tot de laatste leerlingen die de HBS in de Muntstraat volledig doorliepen. Hij was een leerling die het ver geschopt heeft: hij werd een hoge militair en bracht verscheidene publicaties op zijn naam, bijvoorbeeld over de Tweede Wereldoorlog.
In 100 jaar in Hoorn vertelt hij dat het HBS-onderwijs streng was. Een cijfer hoger dan een 7 kwam bijna niet voor. Voor bepaalde vakken voor overgangsexamens kon je vrijstelling krijgen als je op alle drie de rapporten minstens een 7 had behaald, maar dat was dus praktisch onhaalbaar. Deze aanpak zorgde voor een veldslag, zo niet een slachting, want van de dertig leerlingen die in 1905 op school kwamen, deden er in 1910 slechts vijf eindexamen.
Vanaf eind jaren twintig konden de leerlingen overblijven.
In de schoolpauzes wandelden de meeste leerlingen naar de lunchrooms van Hemke op de hoek van de Veemarkt en de Baanstraat of van Schmidt op het Grote Noord. Daar kochten ze voor 5 cent een glas melk. Hiervoor stonden ze vaak in de rij, jongens en meisjes afzonderlijk. De reden daarvan was dat de meisjes voorrang kregen.
Er was ook een 'klassenscheiding'. Elke wachtende klas had zijn eigen plek. De vijfde stond altijd op de hardstenen stoep van de achteringang. Lagere klassen hoefden dat echt niet te proberen. Meisjes zaten in de meidenkamer of in de stad. De jongens die wilden, mochten in het lokaal naast de noordkant van de ingang verblijven en kochten van de conciërge Simon Bakker melk, thee of koffie voor 5 cent. Een leraar die in de anderhalf uur pauze niet naar huis kon, hield op afstand toezicht. Het was een gezellige sfeer.

Dick Ket

Eindexamentekening van oudleerling Dick Ket, 1921 (bron WFM)
Oudleerling Dick Ket (1902 - 1940) is een Nederlands magisch-realistisch kunstschilder die vooral bekend is geworden van zijn vele zelfportretten.

Philippus Jacob (Flip) Zwaan

Philippus Jacob (Flip) Zwaan (Edam, 18 juli 1916) was HBS'er in de jaren dertig van de vorige eeuw. Vanaf 1938 was hij jarenlang voorzitter van de commissies die elke vijf jaar een reünie organiseerden. Op de reünie van 2008 was hij de oudste oud-leerling. 'In mijn vroegste herinnering stond het grote schoolgebouw in een groene wei, waar de drafpaarden van slager Davidson rondliepen.' Hij woonde in die tijd aan het Grote Oost 35, waar jaren later Gré Visser (inmiddels ereburger van Hoorn, oveleden 5-10-2012) vele onderduikers het leven redde. Voor de kleine Flip was de oorlog nog ver weg. De hele stad was speelterrein, maar de achter het huis gelegen Trommelstraat was dat in het bijzonder. Ook was Flip veel in het Havenkwartier te vinden.
Zijn lagere school was die aan de Draafsingel. Of een leerling doorleerde, maakte meneer Van Berkel uit, het hoofd der school. Hij bepaalde welke leerlingen toelatingsexamen voor de HBS mochten doen en wie er moesten doorgaan naar de zevende klas. De beoogde toekomstige HBS'ers kregen extra rekenboekjes.
Zwaan herinnert zich nog dat hij, eenmaal op de HBS, meteen in het diepe ging. Er was direct al huiswerk. Ook was het even wennen aan de discipline. Hij vond de school erg groot en met zo'n tweehonderd leerlingen druk. Raar vond hij het dat de leraren de jongens én de meisjes altijd bij de achternaam noemden. 'Ik ben toen zo brutaal geweest om aan de leraar Nederlands Jan Schultink te vragen of hij me voortaan Flip wilde noemen. Die moest daar even over nadenken, maar hij heeft het wel gedaan.'
Ook herinnert hij zich juffrouw Kaiser, docente natuurlijke historie, die veel van haar vak wist maar nog nooit van Darwin gehoord had. Onvergetelijk was Johan Kerkmeijer, de leraar tekenen - 'veel kubussen en piramiden' - , die wat brommerig leek maar hartelijk was als hij je mocht.

H.A. Naber tijdens de radiouitzending in 1924. Demonstratie van een sirene als muziekinstrument. (foto WFA)

Zwaan noemt als een van de markantste leraren dr. Henri Adrien Naber, die van 1905 tot 1933 zijn natuurkundelessen gaf. Naber trok de aandacht met zijn tot muziekinstrument omgebouwde sirene, waarvoor hij een grote toekomst voorspelde. Schoolamanuensis Lamberts had het instrument geconstrueerd. Naber gaf recitals en trad samen met Lamberts zelfs op voor de Hilversumse Draadloze Omroep, in 1924. 'Hij probeerde 'm uit op de hoek van de Vluchthaven. Ik weet dat nog goed.'
Naber ijverde voor eerherstel van de Alkmaarse natuurkundige en uitvinder Cornelis Drebbel die drie eeuwen geleden de onderzeeër had uitgedacht. Veel mensen stonden daar sceptisch tegenover.
Naber liet zich uitdagen om met een echte duikboot te komen. Leerlingen maakten onder zijn leiding een vaartuig dat bestond uit een ijzeren frame met een celluloid kap. De duiker zat op een plankje onderaan het frame en stak met zijn hoofd in de kap. Vervolgens werd er menig vaartochtje mee gemaakt. Zo bood de haven van Hoorn een merkwaardige aanblik. Toenmalig tijdschrift Het Leven wijdde er een fotoreportage aan en Polygoon maakte een filmpje voor het bioscoopjournaal.
De natuurkundeleraar was geen wonder van tact en had het met veel mensen aan de stok. Zwaan: 'Rector Bronsveld kon heftig met die eigenwijze kerel botsen! Het verhaal ging dat Bronsveld, die aan de Doelenkade woonde, eens uitgeroepen heeft dat wat hem betreft Naber voor zijn huis mocht duiken en dan maar niet meer moest bovenkomen...'

De aandacht van de HBS voor muziek, cultuur en sport heeft Zwaan tot zijn genoegen aan den lijve mogen ervaren. 'Heel bijzonder vond ik de jaarlijkse bijeenkomsten, met bal na, in Het Park, met toneel- en muziekoptredens van leerlingen. Ikzelf was drummer in het schoolorkestje. Het drumstel was gekocht bij muziekhandel Wassenaar in de Kerksteeg.'
In die tijd waren er vaartochten op de Zuiderzee, vertelt hij, voor alle leerlingen op de Baron van Dedem, het stoomschip van de veerdienst Hoorn-Amsterdam, met de HBS-vlag in top. Dan ging het naar Kampen en naar IJmuiden.
Zwaan denkt ook met veel plezier terug aan voetbalvereniging Sport. Hij was destijds keeper in het tweede elftal, waarin zowel leerlingen als leraren van de HBS zaten.

Peter Sasburg

Lunchroom De FOKO, Grote Noord 104

Net als Zwaan indertijd is anno 2012 Peter Sasburg (1948) als voorzitter van de reünievereniging nauw betrokken bij het wel en wee van de school. Hij zat daar van 1961 tot en met 1967 en koestert mooie herinneringen.
Zijn schooltas kocht hij zoals zovelen bij Van Wijk op het Grote Noord. Voor etui en pennenset ging hij naar Bakker aan de Nieuwstraat. 'Ik herinner me de eerste schooldag, toen ik het binnenplein opkwam, naast de conciërgewoning, waar Dekker woonde. Ik was onder de indruk van monumentaliteit van het gebouw.'
Dat zal er zeker mee te maken hebben dat de klassen van zijn dorpsschooltje in Benningbroek slechts een handvol leerlingen telden, terwijl de HBS-klaslokalen overvol leken.
Toch waren de klassen toen met gemiddeld twintig leerlingen een stuk kleiner dan nu.
De nieuwe leerlingen werden met aandacht verwelkomd. 'Rector Bouter hield een praatje in de aula, gekleed in driedelig pak. Dat maakte indruk.' De rector gaf leerlingen die uit de klas waren gestuurd, als strafwerk gedichten uit het hoofd leren en vervolgens in de directeurskamer reciteren.
Op deze bijzondere wijze maakte Sasburg kennis met De tuinman en de dood .
Hij herinnert zich nog goed dat Bouter graag fleur wilde, dat de school een joie de vivre-uitstraling had.
Gerrit Bouter wordt ook herinnerd om een trieste reden: hij werd in 1994 om het leven gebracht. Zijn nagedachtenis wordt levend gehouden in de vorm van het Bouter Fonds, dat tot op de dag van vandaag financieel bijdraagt aan culturele activiteiten op de OSG. De Stichting Oud-leerlingen heeft dit fonds in 1998 bij het 130-jarig bestaan geïntroduceerd.
Wat Peter nog goed bijstaat uit zijn schooltijd is het verschil tussen de Horinezen en de scholieren die van buiten kwamen. 'Er was geen vijandschap, helemaal niet, maar feit is dat we boeren genoemd werden en in de klassen ook niet door elkaar zaten. Dat zal er wel mee te maken hebben gehad dat de school aparte roosters hanteerde, waardoor de buitenpoorters op tijd naar huis konden.'
Voor de goede verstaander was er nóg een verschil waar te nemen: volgens Sasbug reden de jongens uit Hoorn op een Puch of een Tomos, de dorpelingen op Kreidlers en Zündapps.

Lunchroom De FOKO, Grote Noord 104, de eetzaal op de eerste verdieping

Je kon op school overblijven, in de aula, met je eigen brood en drinken dat je bij de conciërge kon bekomen, zoals Riedel. Maar de stad lokte. 'Het IJsselmeer trok, maar ook ging ik graag naar de FOKO-ijssalon, op de hoek Grote Noord-Duinsteeg, en uiteraard 't Smitje. Ik had nog nooit een patatzaak van binnen gezien!' (Zie Smitje in bedrijvenrubriek)
Dat de HBS veel voor de sport betekend heeft, wordt door Sasburg beaamd. Hij noemt de enorme impact van de Witte-Donderdagtoernooien. 's Avonds was het feesten geblazen. De meisjes kregen vrij om zich op te dirken. De jongens gingen in pak naar het bal, gekocht bij bijvoorbeeld Ter Veer op het Gouw. 'Dansen hoorde er absoluut bij. Met veel anderen zat ik op dansles bij Kemper op de Veemarkt.' In zijn schoolperiode traden topbands op, waaronder de Rob Hoeke Rhythm and Blues Group en de Golden Earrings, zoals ze toen nog heetten.

Bronnen:
Gedenkboek van de Rijks Hogere Burgerschool, 1938
100 jaar in Hoorn , 1868-1968
125 jaar in Hoorn , 1993
De Hoornse Joffers, artikel in Kwartaalblad Oud Hoorn, 2012-3
Redactie scholenrubriek: Sietse Postma