Hollands Classicisme (1630-1700)

In Nederland wordt de Renaissancistische bouwstijl (d.i. de al of niet versierde trapgevelstijl van woonhuizen) niet gevolgd door de bouwstijl van de Barok, zoals men zou verwachten, maar door een classicistische bouwstijl die wordt aangeduid als Hollands Classicisme of Classicistische Barok. Een belangrijke inspiratiebron voor het Hollands Classicisme waren de villa's van Palladio in de Italiaanse Veneto die op hun beurt waren afgeleid van de Romeinse Oudheid. Het klassiek geïnspireerde bouwen liep dus in Nederland ononderbroken door van de Hollandse Renaissance naar het Hollands Classicisme. Twee toonaangevende Nederlandse bouwmeesters waren Jacob van Campen (1595-1657) en Philips Vingboons (1607-1678). Het voorbeeld bij uitstek van een gebouw in Hollands Classicistische stijl is het Paleis op de Dam (1648/65) te Amsterdam door Jacob van Campen. De stijl van het Hollands Classicisme was voornamer en minder schilderachtig dan die van de Hollandse Renaissance en paste beter bij de nieuwe deftige levenstijl van de rijke burgers. Vingboons ontwikkelde een classicistische bouwstijl voor woonhuizen op smalle percelen, dus huizen met smalle, hoge gevels, met de noklijn van het zadeldak loodrecht op de straat. Hiervoor kwam hij met de zgn. halsgevel en verhoogde halsgevel, vereenvoudigde doorontwikkelingen van de ouderwetse trapgevel. De middelste van de drie traveeën waaruit de smalle gevels meestal bestonden, werd doorgetrokken tot de nok en bekroond met een fronton. De smalle hals van de middelste travee werd geflankeerd door een grote krul aan weerszijden. Hoorn kent een aantal huizen met halsgevels in de stijl van het Hollands Classicisme. Het fraaiste voorbeeld is het huis uit 1660 op de hoek van de Kerkstraat en de Rode Steen. Dit huis heeft een verhoogde halsgevel in de stijl van Philips Vingboons. Als kenmerkende classicistische elementen heeft het pilasters over twee of drie verdiepingen, twee grote klauwstukken in de vorm van voluten en een fronton op de top. De kruisvensters dateren nog uit de fase van de trapgevels.

Muntstraat VOC 1682, HC

Sint Pietershof, Dal 1692, HC

Kerkstraat 1 1660, HC	Veermanskade 9 HC	Breed 12
Nieuwstraat 19 HC	Grote Oost 38 1698, HC	Grote Noord 1 1698, HC
Nieuwstraat 13 1693, HC

Rond 1670 verdwenen de pilasters en kwam de nadruk geheel te liggen op de harmonische verhoudingen van de gevel. Dit wordt genoemd de 'strakke stijl' of het 'pilasterloos classicisme'. Belangrijke architecten van de 'strakke stijl' waren Adriaan Dortsman (1636-1682) en Steven Vennecool (1657-1719). Vanaf die tijd werden de kruiskozijnen gaandeweg vervangen door schuifvensters, zgn. Engelse schuifkozijnen. Dit type venster werd vanaf 1700 in heel Nederland toegepast en bepaalde mede het beeld van de gevels in de achttiende eeuw. Aanvankelijk had het Engelse schuifraam vijf ruiten in de breedte, vanaf 1750 vier en tegen 1800 nog maar twee of drie. Twee alleen bij de duurdere panden.