Oosterkerk Hoorn

Wie was Antonius?

ANTONIUS Abt, ook genaamd Antonius de Kluizenaar of Antonius de Grote.

Beelje van Anthonius abt. in de Oosterkerksteeg
(Beeldhouwer: Rob Scheen uit Monnickendam)

Anthonius werd omstreeks 252 geboren in Midden-Egypte. In 356 is hij overleden in de Egyptische woestijn. Antonius begon op twintigjarige leeftijd een kluizenaarsleven in verschillende woestijnen van Egypte, waar de traditie hem vooral een zware strijd met demonen heeft doen voeren. Hij heeft veel leerlingen gehad die hij inspireerde door zijn persoonlijk leven, maar hij heeft zich nimmer in gemeenschap met hen teruggetrokken. Eerst Pachomius is deze vorm van kloosterleven (cenobitisme) gaan uitwerken. Antonius is kluizenaar gebleven, maar als zodanig had hij grote invloed op mensen die naar hem toekwamen en advies en leiding van hem ontvingen. Op kritische momenten bezocht Antonius de christenen in nood in Alexandrië, eens tijdens de vervolging onder keizer Maximinus om de martelaren te bemoedigen, en later op verzoek van zijn vriend Athanasius om zich uit te spreken tegen de ketterij van Arius. Wat van Antonius bekend is, is ontleend aan het Vita S. Antonii van Athanasius. Zijn gebeente, in 561 ontdekt, werd naar Alexandrië en in 635 naar Constantinopel overgebracht. Ca. 1000 kwam het grootste deel van de relieken naar Frankrijk; het rustte eerst in de kerk van de priorij St.-Didier de la Motte (bij Vienne) en sinds 1491 te Arles. Antonius' feestdag is 17 januari. Er is in 2000 een beeldje van Sint Antonius geplaatst aan de buitenzijde van de kerk in de Oosterkerksteeg. Het kalkstenen beeldje van Sint Anthonis Abt is vervaardigd door beeldhouwer Rob Scheen uit Monnickendam. Schildersbedrijf Max Polman heeft het van kleuren voorzien.

Iconografie

Antonius wordt voorgesteld als kluizenaar, met de tau of kruisstaf (Antoniuskruis), met een bel, al of niet aan de staf bevestigd, met een varken (dit wijst op de diabolerieën, waarmee de duivel Antonius lastig viel). Soms vertrapt hij de satan. Ook een boek (bijbel), rozenkrans, laaiende vlammen of een fakkel (Sint-Antoniusvuur) zijn vaak bijzondere kentekenen. Antonius is veel afgebeeld: Aanbidding van het Lam (Van Eyck), Portinari-altaar (Van der Goes), Isenheimer-altaar (Grünewald), verzoeking van Antonius te Lissabon (H. Bosch). Ook Fra Angelico, Dürer, Schongauer, Parentino, Teniers en O. Redon hebben hem afgebeeld.

Volkskunde

Antonius Abt neemt in de volkskunde een belangrijke plaats in. Hij is de patroon van het vee, van boeren, slagers en borstelmakers. Vele gilden en broederschappen van Sint-Antonius dronken op zijn feestdag hun halve ton gildebier. De Sint-Antoniusgilden hadden het recht hun varkens vrij in de straten naar voedsel te laten zoeken ('Teunisverkens'). Zijn feestdag is een kritische dag in de volksweerkunde, die ijs of dooi brengt.