Het Sint Joris-schuttersgilde in Hoorn (tot ca. 1700) (5/8)
Doelen
De Sint Jorisschutters (of 'oude schuts'), we hebben er al op gewezen, oefenden zich in het schieten met de kruisboog.
Waar die oefeningen in de 15de eeuw (na de oprichting van het gilde dus) werden gehouden? De stadsregering zal wel een
terrein aan de rand van de stad - achter de stadswal - beschikbaar hebben gesteld, maar waar dat precies is geweest,
weten we niet. Het 'verenigingsgebouw' uit die tijd kennen we wel: de (oude) Waag aan de Rode Steen, die de schutters
in 1483 voor 67 pond per jaar hadden mogen huren.20 De huur moest aan de stad, die
het gebouw van de landsheer in pand had, worden betaald. Deze landsheer (Maximiliaan van Oostenrijk) was het dan ook
die de overeenkomst met de schutters aanging. Hij deed dit voor ongeveer 15 jaar, maar waarschijnlijk werd na afloop
van deze termijn het contract verlengd.
Het oefenterrein werd in 1524 verplaatst naar een stuk land dat toebehoorde aan het Sint Mariënklooster (dat in
de buurt van de nog altijd bestaande Mariatoren lag) en waarop de oude schutters - op welke gronden ontgaat ons -
aanspraak maakten. Het werd hun bij gerechtelijke uitspraak (van het Hof van Holland)
toegewezen.21 Het Sint Mariënklooster verkocht daarop de grond aan de stad,
die het de schutters ter beschikking stelde.22 In hetzelfde jaar nog kochten de
burgemeesters grond (van particulieren?) ter uitbreiding van het terrein?23
Een eigen gildehuis met bijbehorend oefenterrein tussen de oude Oosterpoort en de Hoofdtoren kregen de schutters
tenslotte aan de Oude Doelenkade, die er zijn naam aan ontleent. 'Doel' was immers al in het middelnederlands
het woord voor schietbaan, terwijl het verenigingsgebouw dat erbij hoorde 'doelhuus' werd
genoemd.24 Het gebouwtje stond er nog in de tijd van Velius, maar werd toen niet
meer door de schutters van het Sint Jorisgilde gebruikt.25 Dezen hadden nl. in 1585
aan de Achterstraat een nieuw doelhuis gekregen.26
Op de oudste kaart in de Kroniek van Velius
staat nog alleen de St. Joris Doelen getekend (met ui-vormige torenspits). Op de open plaats ernaast zou later de St.
Sebastiaans Doelen verrijzen. Het oefenterrein achter het gebouw is op de kaart goed te zien. Rechts onderaan de
Koepoortsbrug, over de stadsgracht.
Waarschijnlijk zullen ze het toen aan hun jonge collega's van het Sint Sebastiaangilde hebben overgedragen. Die
immers kregen pas in 1614 een nieuw gebouw!27 Ook in de Achterstraat, naast de
Sint Jorisdoelen. De erbijhorende erven strekten zich uit tot aan de stadsvest. In de 18de eeuw werden de beide Doelens
samengevoegd, waarna het oudste gebouw (het rechter gedeelte dus) werd vernieuwd. Zo ontstond (in 1778) het tegenwoordige
Doelengebouw.28
Bekijken we de situatie op de kaart van Velius (1615), dan zijn niet alleen de doelhuizen duidelijk te onderscheiden,
maar ook de schietbanen. Ieder gilde had de beschikking over drie schietbanen, die door beplanting van elkaar waren
gescheiden. De twee poortjes ontdekken we niet, maar die zijn ook eerst in 1638
gebouwd!29
20 Oud-archief Hoorn, inv. nr. 596, Reg. 999.
21 Oud-archief Hoorn, inv. nr. 652.
22 Oud-archief Hoorn, inv. nr. 653.
23 Oud-archief Hoorn, inv. nr. 654.
24 Nog in 1571 komt in een stuk 'doelhuijs' voor inv. nr. 693). In een ander stuk uit hetzelfde 25 jaar wordt
over het terrein waarop dit doelhuis stond gesproken als 'doelhoff'.
25 Velius, pag. 37.
26 Velius, pag. 469.
27 Velius, pag. 551.
28 De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst, West-Friesland, Tessel en Wieringen, pag. 127.
29 Monumenten Geschiedenis en Kunst, pag. 128.
