De Grote Oost wandeling

De Grote Oost wandeling is, in afstand, een korte wandeling, maar er is heel veel te zien. Het Grote Oost is een van de eerste straten van Hoorn. De straat loopt over een deel van de Westfriese Omringdijk en ligt dan ook hoger dan de rest van de binnenstad. Dit is duidelijk te zien aan het hellende verloop van de zijstraatjes, zoals de Appelsteeg en de Hoge Steeg. De wandeling begint op de Rode Steen. Eerst lopen we de Grote Havensteeg in en komen uit op de Vismarkt. Dat was vroeger, in de tijd van het ontstaan van de stad, buitendijks gebied (rietland).

Ontstaan van Hoorn

Hoorn is in de dertiende eeuw ontstaan aan een sluis in de Westfriese Omringdijk die toen al bestond. Vanuit het achterland van West-Friesland mondde een veenriviertje via deze sluis uit in de Zuiderzee. Het veenriviertje liep waarschijnlijk langs de Koepoortsweg (De Tocht), het Nieuwland, de Gouw, de Nieuwstraat en het Kerkplein, passeerde de Omringdijk (het Grote Oost) ter plaatse van 'de Waag' en het Waterschapsgebouw aan de overzijde, vervolgde zijn loop iets oostelijk van de Grote Havensteeg en kwam ter plaatse van de huidige Vismarkt uit in moerassig buitendijks land en tenslotte in de Zuiderzee. Daar was een aanlegplaats voor schepen. In Hoorn werd handel gedreven in agrarische producten uit West-Friesland en producten die van elders werden aangevoerd, o.a. bier uit Hamburg. Behalve de dijk zelf, zijn geen huizen bewaard gebleven uit de eerste eeuwen van het bestaan van de stad. Wél restanten in de bodem die bij archeologische opgravingen aan het licht komen, zoals onder de Winston bioscoop die in 2000 is afgebrand. De eerste eeuwen waren de huizen van hout. Brandgevaar lag dan ook voortdurend op de loer. Gedurende de 15e en 16e eeuw werden er steeds keuren uitgevaardigd om de stad minder brandgevaarlijk te maken (dakpannen i.p.v. riet, stenen voorgevels i.p.v. hout) Een uniek restant van een houten zijgevel is nog te zien aan het huis op de hoek van de Rode Steen en de Grote Havensteeg.

De Rode Steen

Op de Rode Steen trekken het Westfries Museum (het vroegere Statencollege), het Waaggebouw en het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen de aandacht. Bij de hoek met de Kerkstraat heeft tot 1797 het stadhuis gestaan. Op het plein vonden de terechtstellingen door onthoofding plaats. Terechtstellingen door ophanging werden buiten Hoorn voltrokken, aan 'Galgenbocht' langs de dijk richting Scharwoude.

Voorname huizen op Het Grote Oost

In de voorname huizen aan het Grote Oost, en ook aan het Grote Noord, woonden in de 17e en 18e eeuw de regentenfamilies van Hoorn. Leden van deze welgestelde families van rijke kooplieden, sommige van adellijke afkomst, waren bekleders van hogere overheidsfuncties, zoals burgemeesters, vroedschappen, schout en schepenen, hoogheemraden en dijkgraaf. Een van de bekendste regentenfamilies was de familie Van Foreest. Deze familie heeft vanaf 1400 een belangrijke rol gespeeld in Noord-Holland. Jacob van Foreest (1556-1624) was de eerste Van Foreest die zich in Hoorn vestigde. Hij was burgemeester van de stad. Na hem hebben in de periode 1650 tot 1800 Dirk, Adriaan, Jacob, Dirk, Nanning, Cornelis, Dirk, Joan en Nanning van Foreest belangrijke functies vervuld in Hoorn en West-Friesland.

Waterschapshuis

Aan het begin van het Grote Oost staat het voormalige Waterschapshuis, ook wel het "Drechterlandsehuis" genoemd. In de nummers 2-4-6 zetelde van 1972 - 1995 het waterschap "Drechterland", naderhand overgegaan in het "Hoogheemsraadschap Noord-Hollands Noorderkwartier". In 1728 zijn de woningen van nummer 4 en 6 gekocht door de Hoornse patriciër Cornelis van Foreest (1704 -1761) en zijn tevens de toenmalige voorgevels vervangen door de huidige gemeenschappelijke gevel. Inpandig werden de woningen ten opzichte van elkaar toegankelijk gemaakt door middel van het aanbrengen van deuropeningen. In 1972 is nummer 2, door ingebruikname van het waterschap "Drechterland", op dezelfde wijze inpandig toegankelijk gemaakt met de nummers 4 en 6.  Deze laatste verbinding is in 1995 weer opgeheven wegens het verlaten van de drie panden door het waterschap. In nummer 2 vestigde zich vervolgens het Nederlands Affichemuseum, en in de nummers 4-6 een advocatenkantoor. Zomer 2016 sloot het affichemuseum als gevolg van een huurconflict.
Van Foreest koos deze plek niet voor niets: het Grote Oost stond bekend als één van de voornaamste straten en het was voor Van Foreest dus een uitstekende plek om zijn status te benadrukken. Van Foreest behoorde tot de allerrijkste regentenfamilies van Hoorn en stond aan het begin van zijn politieke carrière. Directe aanleiding voor de bouwopdracht was zijn huwelijk in 1728 met Maria Eva van Akerlaken (1705-1736), dochter van de regent Joan van Akerlaken en Petronella Merens. Het was in die tijd wat men noemt een echt 'society-huwelijk' en Van Foreest liet dan ook niet na om aan de voorgevel het alliantiewapen van beide families te laten aanbrengen. Tevens liet hij zichzelf en zijn echtgenote portretteren door de schilder Nicolaas Verkolje. Beide portretten zijn in het Stedelijk Museum Alkmaar.

Een bijzonder verhaal is dat van Agatha van Foreest (1733-1801). Geboren als dochter van Nanning van Foreest huwde zij (1752) met haar achterneef Joan van Foreest (1733-1766). Toen zij in verwachting was van haar negende kind, overleed haar man. Zij was toen 33 jaar. Negen jaar later, 5 juni 1775, hertrouwd ze met Jan Schenk. In de Beemster. Jan Schenk was een eenvoudige boerenjongen die veel jonger was en nog katholiek ook. Daarover is heel wat afgeroddeld. De geschiedenis is in detail beschreven door Betje Wolff uit Midden-Beemster die Agatha goed kende. De familie Van Foreest had, zoals zoveel regentenfamilies, een zomerverblijf in de Beemster.

Op de vlucht gebouwd

De 17e en 18e eeuwse gevels hellen voorover ("staan op vlucht"). Zie hiervoor de gestelde vragen: "Op de vlucht bouwen" Op veel van de oude gevels zijn gevelstenen met familiewapens en andere voorstellingen aangebracht. Voor een aantal huizen staan nog waterpompen. Waterleiding is iets uit de 19e eeuw. Voordien had vrijwel ieder huis een eigen waterput met een aker of een pomp, waarmee grondwater of opgeslagen regenwater werd opgepompt. Ook werd vroeger veel licht bier gedronken, omdat het water niet altijd even zuiver was.

Foreestenhuis

We gaan links af de Hoge Steeg in en komen in de Trommelstraat. Het contrast met het Grote Oost is groot. Door de achtertuin en het pand naast het Foreestenhuis op nr. 43 komen we weer terug op het Grote Oost. Aan de achterzijde is goed te zien, dat het Foreestenhuis eigenlijk uit drie afzonderlijke huizen bestaat, waarvoor in 1724 in opdracht van Nanning van Foreest aan de voorzijde een nieuwe gevel is gebouwd. De top van de gevel wordt gesierd door beelden van Minerva, Mars, Amor en Fides.

Oosterkerk

De wandeling eindigt in de Oosterkerk of St. Anthoniskerk met zijn fraaie gebrandschilderde ramen en mooi orgel. Deze kerk is gesticht in 1450, maar het huidige gebouw dateert uit 1616. Het was de kerk van de vissers en schippers, aanvankelijk Rooms-Katholiek, later Nederlands Hervormd. De kerk is noord-zuid georiënteerd. Net als de Noorderkerk heeft de kerk een klok, die loodrecht op de voorgevel staat. In 1982 is de kerk ingrijpend gerestaureerd.