De Oosterpoort

De bouw

De architekt

De bouw is zeer waarschijnlijk naar “patronen van een nieuwe poort” van de hand van Joost Jansz. Bilhamer (1521-1590) in 1578 tot stand gekomen volgens de toen heersende stijl van het vroege Maniërisme (Hollandse Renaissance). Deze Amsterdammer had reeds bekendheid vergaard als bouwkundige, vestingbouwer, beeldhouwer en beeldsnijder, geograaf en landmeter. Een bekend werk van hem is de Oude Kerkstoren te Amsterdam.

De basisvorm

Het grondvlak van de poort bestaat slechts uit een eenvoudig, segmentvormig vlak, een “rechthoek” met gebogen lengte as. De gebogen muren vormen de langsgevels en de kopgevels vormen de toe- c.q. uitgang van de poortonderdoorgang. Het geheel wordt afgedekt door een plat dak met jaren later de opbouw.

De zuidelijke langsgevel.

Dat sommigen menen dat de reden van de kromming van de poortdoorgang is om het schieten door de poort te verhinderen, lijkt zeer twijfelachtig. De poortdoorgang laat echter altijd nog een rechthoekig schootsvlak vrij van ruim 2m breed, voldoende om er projektielen in rechte lijn door heen te jagen, zoniet dan wel schampend volgens het caremboolprincipe langs de muren. Een verklaring van de kromming zou kunnen zijn, dat deze de bereikbaarheid van de poortbrug via de poortdoorgang door het verkeer soepeler doet verlopen. Maar het zou ook gewoon een architektonisch aksent kunnen betekenen.

De poortdoorgang gezien vanaf stadszijde.

De poortopbouw

Eerst in 1601 werd de poortwachterswoning als opbouw op het platte dak van de poort gebouwd. Deze woning was bereikbaar door middel van een traptorentje aan de noord-westzijde van de poort. In 1876 vond een grote restauratie plaats onder leiding van de Hoornse architekt J.C. Bleijs, die o.a. ook het ontwerp leverde van de St. Cyriacus- en Fransiscuskerk te Hoorn en de St. Nicolaaskerk te Amsterdam. Tijdens de restauratie werd het traptorentje vervangen door een trapladder, welke in 1913 weer werd vervangen door het huidige traptorentje eveneens naar ontwerp van genoemde architekt.
Een wachtlokaaltje uit 1612 aan de westzijde van de poort werd in 1813 gesloopt.

Poortwachterswoning als opbouw gezien vanaf landszijde.