Fa. De Gruyter & Zoon, bloei en teloorgang

Exterieur winkel Hoorn

Omwille van de herkenbaarheid moeten vormgeving, decoratie, gebruik van materialen en zelfs de schaal zich onderscheiden van de omgeving. Daarbij tracht De Gruyter zijn winkels steeds als hoekpand te bouwen.

Deze uitgangspunten ziet men verwezenlijkt in een fors, rijzig hoekpandgedeelte. De beneden verdieping, de winkel zelf, heeft een grote, hoge pui met dito etalagevensters, die halverwege de verdieping van het belendende perceel reikt. De verdieping erboven, kantoor en magazijn rijst met zijn platte dak zelfs boven het pand met zadeldak ernaast uit. Hoewel de bovenlaag van de verdieping wat hoofdvorm betreft gelijk is aan die van de benedenverdieping vormen zowel schaal als de gebruikte bouw- en dekoratiematerialen een grote tegenstelling. Ook dit doet het gebouw opvallen. De garage- en magazijnvleugel aan het Nieuwe Noord toont, uiterlijk gezien, het karakter van slechts een aanbouw. De afwijking in schaal, afmetingen, verdiepingshoogte en decoratieve afwerking ten opzichte van de winkelpui zelf, geeft aan dat dit gedeelte geen winkelfunctie heeft. Het metselwerk aan de straatzijde bestaat uit machinaal vervaardigde steen in waalformaat volgens Vlaams verband gemetseld met snijwerkvoeg, behoudens enkele accenten. Het overige is gemetseld in kruisverband met een platvolle voeg.

Het totale ontwerp van het bouwwerk kan aangemerkt worden als een variant van de Amsterdamse Schoolversie van het Expressionisme.

Hoekgevel Nieuwsteeg 11

De onderpui vormt een hoek bestaande uit twee nagenoeg haaks op elkaar staande delen, waarvan de hoek, voor een De Gruyterpand gewoontegetrouw, is afgeschuind. De toegangsdeur is verdiept tot in de winkel aangebracht. De huidige deur is van de verbouwing van 1972. Alle muurdelen hebben een tegelbekleding. Ook de borstwering en de voetstukken van de pilasterachtige muurdammen van de bovenverdieping. De tegelbekleding toont een iets gewatteerde blauwgroene kleur, zeer kenmerkend voor de De Gruyterwinkels. De tegels zijn vervaardigd bij De Porceleyne Flesch' te Delft. Behalve rechthoekige tegels zijn er ook zeskantige (honingraat) in de verdiepingsborstwering verwerkt. Daarin is ook in de typerende goudkleurige letters de bedrijfsnaam aangebracht. Deze luxe aandoende kleur vindt men trouwens in meer ornamenten verwerkt, bij voorbeeld op de lijsten van de borstwering en in de verticale sierlijst van de muurdammen. De top van de muurdammen vormt in dezelfde kleur een kapiteelachtige floraal ornament in de vorm van een rechtopstaande maïskolf. Het venster aan de Nieuwe Noordzijde vormt een tweedelig gekoppeld venster.

De bovenpui bestaat uit drie muurvlakken met samen 7 spaarvelden. Deze spaarvelden worden nagenoeg geheel door de vensters ingenomen. De vorm van en de verhouding tussen de muurvlakken en vensters doen het metselwerk visueel op pilasters lijken en de spaarvelden op alleen smalle hoge vensters. Kenmerkend voor de Amsterdamse School is hier de ladderroede verdeling. De ramen zijn echter wel voorzien van een verticale doorgaande middenroede. De ruiten bestaan uit glas-in-loodfiguraties uitgevoerd in de volle donkere tinten van de vroege Amsterdamse Schoolperiode. De vensters worden overkraagd door een band van gewassen grindbeton. Het middenvlak, de hoek, is iets naar vorenkomend (risalise rend) en naar boven toe iets uitrijzend boven de geveldelen van Nieuwe Noord en Nieuwsteeg. Ook de bovengevelafsluiting, bestaande uit metselwerk van verticaal gestelde stenen, als mede de twee overhoekse muurdammen, die nog voorzien zijn van de niet overmetselde hoekpunten van de stenen op de kniklijst, accentueren het hoekvlak.

Exterieur kantoor/magazijn

De horizontale geleding van twee verdiepingen wordt aangeduid door een eenvoudige overkragende en geprofileerde houten lijst aansluitend op de bovendorpel van de benedenvensters en deuren. Het geheel ligt iets terug ten opzichte van de winkelvleugel. De rechterdeur is zoals boven beschreven voorzien van een rondboogpaneel. Voor de verbouwing was dit de deur die toegang gaf tot het vroegere kantoor. Verder toont de deur onder het paneel een sierlijst met zigzagmotief en een rondboogvenstertje met aan de buitenzijde een gesmeed roostertje in ruitmotief. De linkerdeur is een dubbele vouwdeur met eveneens in elk deurdeel een rondboogpaneel en een zigzagsierlijstje. Deze deur heeft als garage/magazijndeur gefungeerd.

Tussen de deuren zijn drie vensters geplaatst met op 2/3 van de hoogte ervan een tussendorpel. Het zijn dezelfde vensters als in de bovenverdieping. Dat betekent, dat de huidige, moderner aandoende vensterkozijnen waarschijnlijk niet oorspronkelijk zijn. Recht boven de vensteropstelling van de benedenverdieping bevindt zich in de bovenverdieping een zelfde vensteropstelling. Zij omvatten glas- in- lood 12- ruitsramen. Ook aansluitend boven deze vensteropstelling de bevindt zich een uitkragende band, nu echter van afwijkend metselverband. Daar boven als gevelafsluiting een rollaag van staand metselwerk. Boven de garage uit en tegen de zijgevel van het winkelgedeelte bevindt zich nog een trappenhuis als verbinding naar de magazijnverdieping van het winkelgedeelte.