Belofte van 55 jaar oud ingelost in Hoorn: stenen joodse begraafplaats terug op ’passende plaats’
Koos Groeneboom-Polak heeft samen met haar dochter en kleindochter woensdagmiddag op de joodse begraafplaats aan de Berkhouterweg in Hoorn drie bijzondere stenen onthuld. Daarmee is uitgevoerd wat de gemeente 55 jaar geleden had beloofd aan haar vader, Heiman Maurits Polak.
De drie stenen - plus een nieuwe steen met tekst over de geschiedenis van de begraafplaats - zijn vervat in twee muurtjes, die bezoekers naar de joodse begraafplaats leiden. Bij de onthulling werden parallellen getrokken met de Holocaust en de oorlog in Oekraïne.
Verplaatsing
Twee stenen, met Hebreeuwse tekst, zaten in de gevel van het lijkwassingshuisje op de oude joodse begraafplaats, die in 1778 werd opgericht bij de Westersingel, op de hoek van De Weel en het Keern. Die moest in 1968 wijken voor de toegangsweg naar de nieuwe wijk Grote Waal. Alleen een gedenkteken, geplaatst in 2015, herinnert hier nog aan. Bij de verplaatsing - waarvoor toestemming nodig was van het opperrabbinaat - zijn de stoffelijke resten van 614 personen herbegraven en 229 grafstenen herplaatst op een afgeschermd deel van de algemene begraafplaats aan de Berkhouterweg.
Burgemeester Jan Nieuwenburg met achter hem Rita Lodde
Burgemeester Jan Nieuwenburg, directeur Ad Geerdink van het Westfries Museum en opperrabbijn spraken bij de onthulling over de ooit bloeiende joodse gemeenschap in Hoorn, die al aanzienlijk was afgenomen toen de Holocaust hun aantal tot een enkeling terugbracht. Na de sloop van de synagoge aan de Italiaanse Zeedijk was de begraafplaats het enige dat nog aan het joodse verleden van Hoorn herinnerde. Rabbijn Jacobs noemde het bijzonder dat de nazaten van Heiman Polak het monumentje konden onthullen. Hij wees erop dat zovelen door toedoen van de nazi’s ’via de schoorstenen van de crematoria zijn verdwenen in de duisternis van de vergetelheid’.
Opperrabbijn Binyomin Jacobs.
Hij ziet het monumentje als een tastbare herinnering, die scholen kunnen benutten voor educatie, niet alleen over het lot van de joden, maar ook over ’hoe levensgevaarlijk een oorlog kan zijn’ en hoe mensen ’als kuddedieren zomaar de verkeerde kant op kunnen gaan’. ,,Het kán weer gebeuren. We weten dat mensen nooit van de geschiedenis leren. Tóch moeten we doorzetten.’’
Koos Groeneboom-Polak, haar dochter Monique en kleindochter Manou onthullen de stenen.
Lijkwassingshuisje
Heiman Polak, die een vergeefse strijd had gevoerd om de joodse begraafplaats op de oorspronkelijke plek te behouden, vroeg de gemeente in 1967 om bij de sloop de stenen van het lijkwassingshuisje te sparen en ’een passende plaats op de nieuwe begraafplaats’ te geven, samen met een andere steen die zich in het huisje bevond. Daar kon de gemeente niet direct gevolg aan geven. De stenen werden in bewaring gegeven bij het Westfries Museum, waar de gevelstenen jarenlang in de tuin lagen. In 2019, toen duidelijk werd dat de stenen naar de joodse begraafplaats zouden gaan, heeft het museum ze schoon laten maken.
Rita Lodde, betrokken bij vereniging Oud Hoorn, was degene die het verzoek van Polak nieuw leven gaf nadat ze dit in het archief had gevonden.
Het gezelschap betreedt de Joodse begraafplaats.
De derde steen werd bij toeval in juli 2020 ontdekt, achter het voormalige waterschapshuis aan het Groote Oost. Hierop staat vermeld dat deze door Benjamin van Kleef op 24 april 1918 is aangebracht bij de uitbreiding van de toenmalige begraafplaats.
Razzia’s
Koos Groenenboom-Polak (81) toonde zich verheugd dat zij de wens van haar vader, die 43 jaar geleden overleed, na al die jaren kon uitvoeren.
Opperrabbijn Binyomin Jacobs spreekt. Achter hem Rita Lodde.
Rabbijn Shmuel Spiero vertaalt de Hebreeuwse tekst voor burgemeester Nieuwenburg.
Zij is de laatste nog levende van het zeskoppige gezin. Geboren vlak na de capitulatie van Nederland, als dochter en tweede kind van de joodse Heiman Maurits Polak en de niet-joodse Sijtje Hoek, die waren opgegroeid in Hoorn. Een ’gemengd huwelijk’, dat volgens dochter Koos in de bezettingsjaren de redding voor haar vader zou betekenen, al ’stonden zij doodsangsten uit tijdens razzia’s’. Vrijwel zijn hele familie werd weggevoerd en kwam om in kampen. Na de oorlog werd thuis nagenoeg niet over de oorlog gesproken, vertelde zij. Haar ooit zo liefdevolle vader verwerd tot ’een bij tijden sarcastische en vooral wantrouwende man, die met een revolver onder zijn kussen sliep’. Op de begraafplaats stonden zij en haar nazaten even letterlijk stil bij de graven van de ouders van haar vader en andere familieleden. Ze had ook foto’s van hen bij zich. Zo kregen de grafstenen onverwacht een gezicht.
Terwijl Koos in haar mapje kijkt, houdt kleindochter Manou een foto bij de grafsteen van een van haar voorouders, Eva Polak-De Vries.
Dochter Monique houdt een foto bij het graf van haar overgrootvader, Salomon Mozes Polak.
Lees ook: Drie joodse gedenkstenen begraafplaats teruggevonden, nog één spoorloos in Hoorn
Lees ook: Stenen van herinnering voor het Huis van de Levenden
Lees ook: Drie joodse gedenkstenen begraafplaats teruggevonden, nog één spoorloos in Hoorn
Bron: NHD
Deze week werden ze onthuld: drie stenen die afkomstig waren van de joodse begraafplaats aan de Westersingel in Hoorn. Ze staan nu bij de 229 grafstenen die eind jaren ’60 verplaatst werden naar de Berkhouterweg. De joodse begraafplaats moest wijken voor de toegangsweg tot de Grote Waal. Deze week werden de stenen onthuld in bijzijn van een hoge afvaardiging van zowel de gemeente Hoorn als de joodse gemeenschap. Verslaggever Sander Huisman was erbij en sprak met initiatiefneemster Rita Lodde en wethouder Simon Broersma.
Beloften die uitkomen: de stenen die afkomstig waren van het lijkwassingshuisje, dat op de joodse begraafplaats stond, zouden een mooie plek krijgen. De heer Heiman Maurits Polak uit Hoorn schreef eind jaren ’60 een brief aan de gemeente met dat verzoek.
Omdat het niet gebruikelijk is om joodse graven op te graven of te verplaatsen, en de gemeente blij was dat ze daardoor toch de benodigde weg naar de Grote Waal konden aanleggen, heeft men plechtig beloofd de stenen een goede plek te geven.
In de tuin
Tot er een mooie plek werd gevonden voor de stenen, lagen ze in de tuin van het Westfries Museum in Hoorn. Dat wil zeggen: er lagen er twee in de tuin. Toevallig werd er een derde teruggevonden in de zomer van 2020 in de achtertuin van een voormalig waterschapsgebouw. Maar de museumtuin was niet de definitieve plaats die toen beloofd was. Dus werd op initiatief van Rita Lodde het proces in gang gezet om de stenen te plaatsen bij de grafstenen op de begraafplaats aan de Berkhouterweg.
Artikel gaat verder onder de foto:
Deze week werden de stenen eindelijk onthuld. Door de dochter, kleindochter en achterkleindochter van de heer Polak, in aanwezigheid van opperrabbijn Jacobs en rabbijn Spiero. Ook namens de gemeente was er een delegatie aanwezig. Naast burgemeester Jan Nieuwenburg waren er twee wethouders: Simon Broersma van Stadsbeheer en Samir Bashara van Kunst en Cultuur. Een zware delegatie om na 54 jaar de belofte in te lossen.
Bron: NH nieuws
