Vereniging Oud Hoorn - Actualiteit

Kerken, synagogen, kloosters, moskeeën, abdijen, begraafplaatsen.
Bijna nergens is de verscheidenheid aan religieus erfgoed zo groot als in Nederland. Ons religieus erfgoed staat echter onder zware druk. Markante gebouwen maken plaats voor een parkeergarage, kantoor, of flat. De bijbehorende interieurs en kunstvoorwerpen verdwijnen.

2008 is uitgeroepen tot Jaar van het Religieus Erfgoed. Een jaar volop publieksactiviteiten om zelf te ervaren wat religieus erfgoed voor ons betekent: schoonheid, een plek van herkenning en ontmoeting, een deel van onze geschiedenis. Het behouden waard.

Nederland kent momenteel zo'n 4.220 kerkgebouwen 'in functie'. Deze gebouwen zijn bijna allemaal eigendom van één van de vijf belangrijkste kerkgenootschappen: het Rooms-katholieke Kerkgenootschap in Nederland, de Protestante Kerk in Nederland, de Algemene Doopgezinde Sociëteit, de Remonstrantse Broederschap en de Oud-Katholieke Kerk van Nederland. In de komende decennia komende honderden kerken vrij door ontkerkelijking en samenvoeging van gemeenten en parochies. Voor een ander deel van de kerkgebouwen geldt dat de kerkgenootschappen steeds meer moeite zullen hebben om de kosten van dagelijks gebruik te dragen, laat staan (voldoende eigen) gelden te genereren die noodzakelijk zijn voor duurzame instandhouding.

Kloosters
In Nederland zijn 190 zelfstandige religieuze instituten gevestigd, die sterk variëren in ledental en bestaansduur. Met name kloostergemeenschappen dateren soms al uit de vroege middeleeuwen, veel apostolische gemeenschappen zijn gesticht in de negentiende eeuw. Als gevolg van secularisatie is inmiddels een groot aantal kloosters gesloten. Gelukkig is nog steeds op veel plekken religieus leven zichtbaar aanwezig: in gastenverblijven bij abdijen en in bezinningscentra, maar ook bijvoorbeeld in de kleinschalige opvang van vluchtelingen.

Synagogen
In Nederland staan ruim 150 synagogen. Slechts 45 bezitten nog een religieuze functie als plaats van gebed en studie van de joodse gemeenschap. Tweederde van deze gebouwen heeft de status van gemeentelijk, provinciaal of rijksmonument. De oudste en grootste synagogen staan in Amsterdam: de wereldberoemde Portugese Synagoge uit 1675, nog steeds in gebruik, en het niet minder monumentale complex van vier Hoogduitse synagogen, dat sinds 1987 het Joods Historisch Museum huisvest. Synagogen zijn in de meest uiteenlopende bouwstijlen verrezen. Als gevolg van de Jodenvervolging hebben veel synagogen een nieuwe bestemming als kerk, moskee of cultureel centrum gekregen. Andere zijn gesloopt of onherkenbaar verbouwd.

Moskeeën
In Nederland zijn ongeveer 850.000 moslims. De moslimgemeenschap is zeer divers, zowel wat betreft religieuze stroming als etnische achtergrond.
In Nederland zijn ongeveer 450 moskeeën. Een deel van deze moskeeën is niet meer dan een gebedsruimte, zonder een vaste imam en bestuur en zonder dat hier op vrijdag vaste preken worden gehouden.
Er zijn in Nederland diverse grote moskeeën die het straatbeeld bepalen door de Oosterse dan wel exotische architectuur van het gebouw. Een groot deel van de moskeeën in Nederland is echter minder opvallend en dikwijls gevestigd in (voormalige) schoolgebouwen, woningen, winkelpanden, etc..
Door de groei van de moslimgemeenschap in de laatste decennia en door de strengere veiligheids- en kwaliteitseisen zien moslims zich steeds meer genoodzaakt om de gebedshuizen/moskeeën te verbouwen, dan wel om geheel nieuwe moskeeën te bouwen. Enerzijds worden steeds vaker nieuwe moskeeën gebouwd met een opvallende oosterse architectuur, anderzijds doet de moslimgemeenschap steeds vaker een beroep op voormalige kerkgebouwen voor hergebruik. Dit zijn interessante en belangrijke ontwikkelingen die onder andere in 2008 Jaar van het Religieus Erfgoed onder de aandacht worden gebracht.

Begraafplaatsen, kloostertuinen, kapellen
Een religieus gebouw staat niet op zichzelf, ook de (bebouwde) omgeving, zoals kosterswoningen, begraafplaatsen en tuinen maakt deel uit van het religieuze erfgoed. Met het verdwijnen van het gebouw is ook vaak een deel van die bijbehorende omgeving verdwenen. Veel voormalige kloostertuinen hebben bijvoorbeeld plaats gemaakt voor woningbouw, vestiging van kantoren en bedrijven, parkeerterreinen of infrastructurele voorzieningen.

Roerend religieus erfgoed
De geschiedenis van gebouwen valt niet alleen af te lezen aan de architectonische vormgeving van het gebouw, maar ook uit voorwerpen die zich in het gebouw bevinden zoals wandschilderingen, het meubilair, glas-in-loodramen en de gebruiksvoorwerpen voor de eredienst. Vele generaties hebben bijgedragen aan de inrichting van een religieus gebouw. Vaak vertegenwoordigen deze voorwerpen een behoorlijke kunsthistorische waarde.

Het besef groeit dat om de geschiedenis van het erfgoed goed kunnen begrijpen, onroerende en roerende cultuurhistorische zaken in samenhang moeten worden bestudeerd. Zeker in religieuze gebouwen is de zogenaamde 'ensemblewaarde' vaak groot. Vaak zijn gebouw en interieur door één architect ontworpen zodat het geheel als Gesamtkunstwerk fungeert. Als voorwerpen uit het interieur worden verkocht of anderszins verwijderd verliest het gebouw veel van zijn culturele waarde.

Roerend en onroerend religieus erfgoed zijn dus onlosmakelijk met elkaar verbonden. Toch is het belang van het roerende erfgoed de afgelopen jaren vaak onderbelicht geweest en zijn helaas regelmatig belangrijke ensembles verloren gegaan. De Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland (SKKN) is de enige organisatie die zich al meer dan dertig jaar onafgebroken inzet voor het behoud van het roerend religieus erfgoed. Zij doet dit door het erfgoed te inventariseren, waardestellingen te maken en adviezen te geven over het juiste beheer en behoud van de objecten.

In samenwerking met de SKKN wil 2008 Jaar van het Religieus Erfgoed daarom het belang van het roerende erfgoed in nauwe samenhang met de gebouwen - benadrukken en onder de aandacht brengen.
Bron: http://www.2008re.nl/#/geefreligieuserfgoedtoekomst/