Vereniging Oud Hoorn - Actualiteit

Op vrijdag 27 november heeft wethouder Judith de Jong samen met rabbijn Shmuel Spiero een gedenkteken ter herinnering aan de voormalige Joodse begraafplaats in Hoorn onthuld.

Het gedenkteken staat op de hoek van De Weel en het Keern. Namens het Interprovinciaal Opperrabbinaat was rabbijn Shmuel Spiero bij de onthulling aanwezig.

Respect
Op de plaats van de voormalige Joodse begraafplaats was tot op heden niets dat herinnerde aan deze bijzondere plek. Met het gedenkteken wil het gemeentebestuur dit onderdeel van de Hoornse geschiedenis weer zichtbaar maken en respect tot uiting brengen voor de voormalige Joodse gemeenschap in Hoorn.

Ontwerp
Het gedenkteken is ontworpen door ontwerper Lex Pott uit Amsterdam in samenwerking met Jan Reek Natuursteen uit Hoorn. Het is uitgevoerd in graniet. De gaatjes in de gedenksteen zijn ontstaan door zaagsneden in diverse richtingen aan te brengen. Dat zorgt ervoor dat het zonlicht het gedenkteken op ieder moment van de dag een andere dimensie geeft.



Bij het kunstwerk komt een toelichtende steen met de volgende tekst:

Van 1778 tot 1968 was op deze plaats de Joodse Begraafplaats.
In 1968 zijn de graven verplaatst naar de Berkhouterweg.
“Mogen hun zielen gebundeld worden in de bundel van het eeuwig leven”

De laatste regel is de gebruikelijke tekst, die in een afkorting, onderaan een Joodse grafsteen staat. Onderaan de tekst staan de Hebreeuwse letters die deze afkorting vormen.

De begraafplaats
De begraafplaats lag van 1778 tot 1968 op ongeveer de hoek van De Weel en het Keern. Het eerste graf dat zich daar bevond dateerde uit 1762, maar officieel was het vanaf 1778 een Joodse begraafplaats. In 1952 vond er de laatste begrafenis plaats. De aanleg van de toegangsweg naar de Grote Waal maakte verplaatsing van de begraafplaats nodig. In 1968 zijn de 229 grafstenen en de stoffelijke resten van 614 personen met bijbehorende stenen, met toestemming van het Opperrabbinaat Utrecht, overgebracht naar de begraafplaats aan de Berkhouterweg.

Motie
Het gedenkteken is er gekomen naar aanleiding van een motie die op 25 november 2014 unaniem werd aangenomen door de gemeenteraad.

------------------------------------

Naast een toespraak van de wethouder en de rabbijn werd onderstaand gedicht van de kinderstadsdichteres Mara Telkamp door haar naar voren gebracht.

Het mechanisme van de mens
 
Praten, schrijven en denken over de doden is niet niets.
Voor mij is de dood een abstract iets.
En de ziel al helemaal, die is zo definitief, Het lichaam speels en creatief.
De ziel is wie je bent zoals je bent en het lichaam de drager daarvan.
Het lichaam voert uit, de ziel maakt het plan.
Samen zijn ze het mechanisme van de mens, en de kracht daarvan inmens. 
Het lichaam kan de plannen niet eeuwig uitvoeren.
En kan de ziel niet eeuwig vervoeren.
 
Vandaag denken wij aan degenen waarvan het machanisme het niet meer doet.
Want ieder die heeft geleefd, had op ons een invloed.
We blijven denken aan die invloed,
Soms mooi, soms naar, soms vervelend, soms goed.
Ieder die je kent of hebt gekend,
Heeft bijgedragen aan wie je bent.

Waar de overledenen nu zijn, daar heeft iedereen een eigen idee bij, Waarschijnlijk bij veel van jullie anders dan die van mij.
En hoe hard de wetenschappers ook meten, We zullen het nooit weten.
Zolang we de herinneringen aandacht geven, Zullen ze door leven.

-------------------------------------------------

Op 30-8-12 publiceerden we op deze website onderstaand bericht:

In onderstaande brief vraagt de Fractie Tonnaer om een gedenkplaat bij de voormalige Joodse begraafplaats. Deze begraafplaats was sinds 1778 gelegen aan de Westersingel maar moest in de plannen voor stadsuitbreiding van eind jaren 50 plaats maken voor de toegang tot de Grote Waal. Voor een joodse begraafplaats geldt eeuwige grafrust. In 1965 start het overleg en in 1966 was er toestemming van de opperrabijn voor herbegraving aan de Berkhouterweg.De voormalige joodse begraafplaats bevond zich tot 1969 op wat nu het kruispunt Scharloo-Keern-de Weel is. Ter plekke herinnert niets nog aan deze voormalige begraafplaats. In onderstaande brief vraagt de fractie Tonnaer om een gedenksteen.

----------------------------------

Fractie Tonnaer www.fractietonnaer.nl

Aan College van Burgemeester en Wethouders, Hoorn

Betreft: art.43 vragen: gedenkplaat bij voormalig Joodse begraafplaats

Geacht College,

Bij het jaar 1566 noemt Velius in de Chronijck van Hoorn de naam “Jeudje” of Jodenstraat. De Chronijck van Hoorn werd in 1604 uitgegeven. Waarschijnlijk woonden toen al joden in Hoorn. In de zeventiende eeuw vestigden zich de eerste Portugese joodse kooplieden. In de achttiende eeuw vestigde zich ook Hoogduitse joden in Hoorn. De joodse inwoners vragen aan het stadsbestuur toestemming voor de bouw van een synagoge en voor de aanstelling van een schoolmeester, tevens voorzanger en ritueel slager.
De joodse gemeenschap krijgt in 1778 toestemming van de Burgemeesters en Vroedschap om op een terrein aan de Westersingel joden te begraven. De datum van aanvraag is opvallend omdat de oudste joodse grafsteen dateert uit 1762.
Eind jaren ‘50 van de vorige eeuw koos het stadsbestuur voor een stadsuitbreiding in de polder de Grote Waal. De eerste contacten tussen de gemeente en het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap te Amsterdam dateren uit die tijd. Voor de toegang tot de Grote Waal zou de joodse begraafplaats aan de Westersingel gedeeltelijk of helemaal verplaatst moeten worden. Voor een joodse begraafplaats geldt eeuwige grafrust. Slechts als de overheid dit eist, mogen zij verplaatst worden. Dat zal voor het gemeentebestuur de aanleiding zijn geweest om contact met het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap te leggen. In ieder geval laat het Hoornse gemeentebestuur in 1965 het kerkgenootschap weten de begraafplaats nodig te hebben voor de ontsluiting van de stadsuitbreiding in de polder Grote Waal.
Er volgen verschillende gesprekken tussen burgemeester Canneman en opperrabbijn E.Berlinger van het Opperrabbinaat te Utrecht. Met als resultaat dat de Opperrabbijn op 28 februari 1966 toestemming geeft voor de opgraving van de stoffelijke resten op de joodse begraafplaats en de herbegraving aan de Berkhouterweg. De herbegraving moest gebeuren volgens de joodse godsdienst en instructies. Daarop besloot de gemeenteraad in te stemmen met het verplaatsen en de aankoop van de joodse begraafplaats van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap.
Over de procedures maakte men nauwkeurige afspraken. Eind 1967/ begin 1968 werden de stoffelijke resten van 614 joodse overledenen verzameld en overgebracht naar de algemene begraafplaats aan de Berkhouterweg. Daar was een apart gedeelte van de begraafplaats ingericht als joodse begraafplaats, wat in maart 1969 in gebruik werd genomen. Bij deze gelegenheid liet Opperrabbijn E. Berlinger zijn erkentelijkheid blijken voor de wijze waarop de stoffelijke resten waren overgebracht.
De voormalige joodse begraafplaats bevond zich tot 1969 op wat nu het kruispunt Scharloo-Keern-de Weel is. Ter plekke herinnert niets nog aan deze voormalige begraafplaats. Daarom pleit onze fractie ervoor om daar een gedenksteen of herinneringsmonument in welke vorm dan ook, te plaatsen uit piëteit voor de overledenen, uit waardering voor de instemming en medewerking van het Opperrabbinaat en als markering voor de plaats waar ooit een joodse begraafplaats zich bevond.
Op grond van bovenstaande stellen wij u volgens artikel 43 van het Reglement van Orde een aantal vragen.
1. Onze fractie pleit voor het aanbrengen of plaatsen van een herdenkingsplaat of een andere vorm van herinnering bij het voormalige joods kerkhof ter hoogte van de Westersingel-Scharloo-de Weel. Bent u bereid in de buurt hiervan een herdenkingsplaat/-steen of een andere herinnering te realiseren of te plaatsen;
2. Welke inspanningen of bestuurlijke stappen wilt u daarvoor ondernemen en welke organisaties denkt u daarbij te betrekken.

Vriendelijke Groet,
Namens de Fractie Tonnaer,
Levent Helelespe, gemeenteraadslid

Bronnen:
-Joden in Hoorn, H.W.Saaltink, kwartaalblad Oud Hoorn 2-1979
-Joods Historisch Museum, Amsterdam
-Leo Hoogeveen, Hoorn
-------------------------------------------------- 

Informatie mbt het Grafstenenproject van de joodsbegraafplaats op Berkhouterweg

Informatie over Hoorn vanuit het Joods Historisch Museum