Vereniging Oud Hoorn - Actualiteit

Vier mei

Met de stille tocht langs de bronzen beelden van Truus Menger, Afscheid, Woede, Wanhoop en Steun, de tocht die de vijf mannen die op deze plek werden gefusilleerd, gedwongen werden te maken, en door de twee minuten stilte van zojuist, spreken we ons diepe respect uit voor degenen die het grootste offer gaven voor de vrijheid, onze vrijheid.

Hun vijf namen, de 56 namen op de plaquette in de Nieuwsteeg, de slachtoffers van de vliegtuigcrashes boven het Hop en zij die op de begraafplaatsen aan het Keern en de Drieboomlaan hun laatste rustplaats vonden, zijn in steen, en daarmee in het geheugen van onze stad, en in onze harten gegrift. Opdat wij niet vergeten.

In hen eren we de ontelbaren die hier en elders in de wereld hun leven gaven en geven voor het hoogste goed: een leven in vrijheid.

Oorlog is willekeur. Oorlog is wreed.
Het zet het leven op zijn kop.
Dagelijks komt de oorlog onze huiskamers binnen.
Maar nog altijd zijn het beelden.
Beelden van een paar minuten.
De wreedheid daarentegen, de pure angst, de stank van de vernietiging, dat alles gaat onze deuren voorbij.

Ons land en grote delen van Europa zijn meer dan 65 jaar gevrijwaard gebleven van oorlog en bezetting.
Voor de meesten van ons is de Tweede Wereldoorlog geen ervaring maar geschiedenis.
We mogen bidden dat het zo zal blijven. In ons land, en mocht het zijn ooit overal op deze wereld.
Het vraagt verdraagzaamheid en waakzaamheid. Dat we ons niet in de war laten brengen, ons niet laten ophitsen of sturen door haat.

De oorlog was een bange tijd.
Je was nergens zeker van, wist niet wie te vertrouwen was en wie niet. Dat kon mensen gek maken.
De gevolgen van de grote gebeurtenissen in de geschiedenis worden vaak pas duidelijk, voelbaar, aan de hand van hun impact op de menselijke maat. De kleine verhalen.
Geert Mak heeft zo In Europa geschreven.
Een Russisch dictator zei eens: éen dode is een drama, een miljoen doden statistiek. Cynischer kan niet. Duidelijker evenmin.

Laat mij over éen zo’n kleine geschiedenis verhalen.
Stadgenoot Frans Zack schreef in het Kwartaalblad van Oud Hoorn onlangs over de vrijwel vergeten oorlogsdoden op de Hoornse begraafplaatsen. Door éen van hen te noemen wil ik het drama en het dilemma van de oorlog schetsen, als je niemand meer kunt vertrouwen.

Jan Willem Gerver.
Gewond keert hij van tewerkstelling in Duitsland terug, raakt betrokken bij het verzet in Zuid-Holland. Als hij moet onderduiken adviseert zijn vader hem om naar Hoogwoud te gaan. Daar sluit hij zich aan bij het plaatselijke verzet. De spanningen in de verzetsgroep zijn groot. De bezetter heeft net een lokale groep opgerold.
Infiltratie? Verraad?
Het gonst van de geruchten.
Wie is nog te vertrouwen?
De vraag wie die vreemde is, die plotseling aan komt waaien, is begrijpelijk. Ook wij hadden die vraag gesteld.
Kunnen we op hem aan?
Het risico.
Het dilemma wanneer vertrouwen en verantwoordelijkheid met elkaar in conflict komen. De vruchten van de beschaving zijn in een oorlog de grootste verliezers.
Het is te hopen dat wij nooit voor zulke keuzes op leven en dood worden gesteld.

Wanneer de antecedenten van Gerver niet snel genoeg achterhaald kunnen worden, besluit de leiding van de knokploeg het zekere voor het onzekere te nemen. Op een weiland in Spanbroek wordt Gerver door zijn eigen mensen gefusilleerd.
Collateral damage, zeggen we tegenwoordig; een onbedoeld neveneffect. Alsof het drama daarmee minder ernstig klinkt.
Kort na de oorlog wordt duidelijk dat sprake is van een vreselijk misverstand. De informatie kwam te laat in West-Friesland.
Gerver, op een akker in Spanbroek begraven, krijgt eerherstel.
Najaar 1945 wordt zijn stoffelijk overschot met passend eerbetoon en onder grote belangstelling naar Hoorn gebracht en op de begraafplaats aan de Drieboomlaan herbegraven.

Het geheim van de mens is het geheim van zijn verantwoordelijkheid, zei Vaclav Havel ooit.
Bijna zeventig jaar later doet de tragische dood van Jan Willem Gerver een appèl op ons, om onze verantwoordelijkheid te nemen, en met alles wat in ons vermogen ligt vrede, gerechtigheid en vrijheid na te streven.
Hier, en elders in de wereld.
Doen we dat, dan zijn de offers van hen die we vanavond hier samen herdachten, niet voor niets geweest.

Opdat wij niet vergeten.

Egbert Ottens
04-05-2011