Vereniging Oud Hoorn - Actualiteit

In de voormalige Martinuskerk,de Hervormde Kerk Zwaag,werd het door de Bas Baltus Stichting uitgegeven boek mbt de Hervormde Kerk van Zwaag gepresenteerd. De voorzitter van de Bas Baltus Stichting, Ton van Weel hield de hieronder weergegeven toespraak. Daaronder volgt de tekst van de toespraak van Ben Kalb, namens de Stichting Historisch Zwaag,

Dat de kerk een bijzondere band met Sint Martinus heeft werd door de dominee goed uitgelegd aan de leerlingen van de naburige basisschool, het Ooievaarsnest. De kinderen kwamen met lampions al zingend binnen.

Toespraak Ton van Weel, voorzitter Bas Baltusstichting:
Met een beetje goede wil kunnen we zeggen dat het pad waarlangs de vaderlandse geschiedenis zich voltrekt, is geplaveid met kerken. De joods-christelijke cultuur heeft zo haar sporen in het landschap, en zeker niet alleen in het religieuze landschap, nagelaten: van de Maastrichtse Sint Servaaskerk uit de 4e eeuw, via Oud Velsen met haar tufstenen zaalkerk uit de 8e eeuw (niet zoveel eerder trouwens dan het Zwaagse kerkgebouw van vanmiddag), de Utrechtse Dom ooit ook gewijd aan Sint Maarten naar de Essalam Moskee uit 2010 te Rotterdam. Het laatste gebouw typeert de actuele invloed van de islam.

In 2008, in het Jaar van het Religieus Erfgoed is een website gestart onder de naam www.reliwiki.nl. Op die site zijn sindsdien zo’n 19.000 Nederlandse kerken/kapellen geplaatst, de deconfessionalering ten spijt. Een onverwacht groot aantal. En door dat getal zijn we weer met beide benen terug op aarde, in alle bescheidenheid die ons past, hier en nu in de dorpskerk op donderdagmiddag 11 november 2010 op het feest van Sint Maarten bij de presentatie van het boek De Hervormde Kerk van Zwaag.

Is de kerk van Zwaag dan geen belangrijke kerk, zult u zeggen ? Jazeker wel, het boek maakt dat in vele opzichten duidelijk.
Is het boek over de Hervormde Kerk van Zwaag dan geen belangrijk boek ? Ik vind van wel, maar u en de andere lezers na u zullen daar later gefundeerder over kunnen oordelen. In ieder geval is er veel nieuw bronnenmateriaal naar boven gehaald en vastgelegd voor de eeuwen na ons.

Wijlen mevrouw Herma van den Berg, destijds pionier bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, legt in 1955, in het standaardwerk ‘De Nederlandse Monumenten’, de monumentale kwaliteiten van het kerkgebouw vast. Het vormt de basis voor de status van rijksmonument. Aan het eind van haar argumentatie voegt zij fijntjes toe: "De kerk verkeert in een verwaarloosde toestand". Hoe vaak zal dat in de eeuwen achter ons niet het geval zijn geweest. En hoe anders is de situatie nu, eind 2010. "Het kerkgebouw en de toren stralen in hun eenvoud weer zorg en schoonheid uit", zegt de sponsorbrochure. De huidige hoeders van dit verstilde religieuze erfgoed tonen zich heuse beschermers en koesteren het complex als ware het hun eigendom. En daarin weerspiegelt zich opnieuw de tijdgeest en de relatieve welvaart van de laatste decennia waarin bijna alle Hoornse kerken, geïnspireerd door de bevlogenheid van Jan Piet van der Knaap en John Lamers, flink onderhanden zijn genomen. Van lang niet van al die gerestaureerde kerken is een publicatie verschenen; wel van de Mariakapel en van de Lutherse Kerk.

U zult het weten, West-Friesland is rijk aan kerkgebouwen. De kerk van Zwaag is door de ontginners van het veengebied gesticht aan de rand van de zandige kreekrug als een bescheiden optrekje van tufsteen, kloostermoppen en hout. Sinds die tijd zijn uiterlijk en innerlijk door verbouwingen en restauraties tot op de dag van vandaag veranderd. Nog een week geleden was gans deze ruimte gevuld met steigers vol bouwvakkers en vrijwilligers. Grote delen van de muren kregen nog zeer recent nieuw stucwerk. De kerk is geen bouwwerk waarvan we kunnen zeggen dat deze in dat jaar door die architect is ontworpen. We hebben geen bouwtekeningen; de oudst bekende afbeelding dateert pas uit begin 18e eeuw.

Bijna traditioneel wordt in onze stad bij restauraties van openbare gebouwen onderzoek ingesteld naar de bouwhistorische waarden en de geschiedenis van het pand. De laatste grote restauratie van 1997 - 1998 vormt de aanleiding tot het boek van vandaag. Het toenmalig restauratiecomité laat onderzoek doen. Het manuscript dat daarvan verslag doet, komt in 2008 in handen van de Publicatiestichting Bas Baltus met de vraag of het voldoende basis biedt voor een boek. Dat blijkt niet het geval te zijn: door archeologisch onderzoek in de Zwaagse bodem zijn nieuwe feiten en inzichten naar boven gekomen. Nieuw archiefonderzoek zal leiden tot een vollediger beeld van de kerk- en dorpsgemeenschap, is de verwachting. De Stichting Behoud voelt goed aan wat we bedoelen en zij had zelf ook wel bedacht dat er meer aspecten aan bod zouden moeten komen, niet in de laatste plaats de meer menselijke kant. Toch reiken de ambities gaandeweg te ver: de meer recente geschiedenis van het dorp te boek stellen, dat blijkt een brug te ver. Die verdient een publicatie op zich.

Uiteindelijk bevat het boek twaalf thema’s.

Hoorn mag zich gelukkig prijzen met jonge, zeer betrokken historici als Christiaan Schrickx, Jos van der Lee en Michiel Bartels. Na het wegvallen van JanPiet van der Knaap en Henk Saaltink als autoriteiten op het gebied van de lokale en regionale geschiedenis, hebben zij de rol van onderzoeker en geschiedschrijver op enthousiaste en gedegen wijze overgenomen. Christiaan, hij kon hier helaas vanmiddag niet zijn (cursus), weet veel van religieuze gemeenschappen in de late middeleeuwen. Hij heeft zich verdiept in de vroegste geschiedenis van Zwaag. Hij verruimt onze blik over de spreiding van de bevolking langs de oude Dorpsstraat en neemt ons en passant mee naar de betekenis van de sacrofagen in de kerk en naar het gebruik van het kerkgebouw door gelovigen en pastoors, alles voor de Reformatie. Jos van der Lee, mede-auteur van het boek over ’T Weeshuys in de Achterstraat, bewerkt op zorgvuldige wijze de oorspronkelijke tekst over de architectuur en de bouwgeschiedenis.

Michiel Bartels, onze stadsarcheoloog met een regionale opdracht, kijkt met een helikopterblik naar de bouwmaterialen en betrekt daar haast vanzelfsprekend andere kerkgebouwen uit de regio bij. Rita Lodde-Tolenaar duikt diep in de kerkarchieven en schrijft de geschiedenis van de kerkelijke gemeenschap na de Reformatie. Alle predikanten komen langs, de rol van de diaconie en de armen- en kinderzorg. Ook voor het onderwerp ‘Begraven in en om de kerk’ tekent Rita. Is het testament van Marijtje Hoflandt (1748) wel in overeenstemming met de wil van de overledene uitgevoerd ? vraagt zij zich af. Twee bestuursleden van de Vereniging Vrienden van het Museum van het Nederlandse Uurwerk, de heren Willem van der Krogt en Cees Tishauer, staan stil bij de bijzonderheden van het torenuurwerk en de luidklok uit 1468. Jan Jongepier, internationaal vermaard orgeldeskundige, schrijft met grote kennis van zaken en liefde over ‘zijn’ instrument. Ik heb begrepen dat Jan jammergenoeg ziek thuis is vanmiddag. Restauratie-architect Joost Buchner beschrijft inzichtelijk de laatste grote restauratie waarvoor hij zelf verantwoordelijk is, dus die van 1997-1998. Een enorme klus vol met lastige problemen. Ook de restauratiehistorie van het kerkgebouw is bij Joost in goede handen. Zo krijgt de lezer een vrij compleet beeld van de permanente strijd tegen het verval. Het laatste hoofdstuk betreft het dendrochronologisch onderzoek uitgevoerd door Sjoerd van Daalen: fantastisch toch dat we nu weten dat het hout uit het koor bijvoorbeeld gekapt is in de jaren 1435 tot 1443 en afkomstig is uit Westfalen of Nedersaksen.

Namens de Publicatiestichting dank ik alle auteurs van harte voor hun bijdragen. Het was soms vechten tegen de tijd, uiteindelijk is alles op z’n pootjes terecht gekomen. Wij danken ook de personen die we mochten interviewen over hun rol in de jongste geschiedenis: mevrouw Gré Kuiper, mevrouw Trieni Rottiné en de heer Gerbrand Balk. Ook danken wij Ben Klaassen als geduldige eindredacteur met een scherp oog, Jan Lodde als accurate corrector, Pieter Meijers van het Bureau Erfgoed. De goede samenwerking met de Zwaagse drukkerij Van Berkum Graphic Solutions, speciaal met Nelly Zut en Jitske de Jong: niets was hun teveel gevraagd.

Een speciaal woord van dank tenslotte voor het bestuur van de Stichting Behoud Hervormde Kerk Zwaag, met name voor de heren Douwe Hoekstra en Bene Koning. Zeer bewogen en serieuze mannen. Wij zien terug op een plezierige periode van twee jaar goede samenwerking met een mooi resultaat. Bijzondere dank daarvoor. Douwe, ik weet niet of jij of Bene een uitnodiging hebt gehad om vanavond met het boek aan te schuiven bij Pauw en Witteman. Jullie verdienen het wel.

Dames en heren, nu het boek er is, raad ik u aan het ook te lezen en dus aan te schaffen. Daarmee dankt u niet alleen ons als samenstellers maar ook de vrijwilligers die zo’n groot hart hebben voor hun kerk.
Tenslotte ik hoop dat door dit boek de belangstelling voor de kerk, het dorp en hun geschiedenis bij een breder publiek zal groeien.
-------------------------------------------------------

Dames en heren
Ik ben zeer vereerd om als vertegenwoordiger van de Zwaagse gemeenschap een eerste exemplaar van dit prachtige boek in ontvangst te mogen nemen.
Het voelt alsof er een prijs is uitgereikt. Een prijs, maar waarvoor dan wel, zult u zeggen en eigenlijk vroeg ik dat mijzelf ook af. Ik denk dat het een erkenning is voor een stichting, die zich inzet voor het behoud van de historie van ons mooie dorp Zwaag. Dit boek ondersteunt het behoud van die historie en wij zijn de makers ervan er dan ook heel erg dankbaar voor, dat ze hun tijd en energie hierin hebben willen steken.
Helaas is er van Zwaag weinig meer over, sinds we in 1979 zijn opgeslokt door buurman Hoorn. En juist omdat we zijn opgeslokt wordt de historie steeds belangrijker. Industrie en huizen waar eens koeien liepen, fruitbomen bloeiden en kassenbedrijven floreerden. Dat is allemaal verleden tijd.

Vele mensen hunkeren nog naar die tijd en daarvan maken wij als Stichting Historisch Zwaag gretig gebruik met onze foto- en filmmiddagen. Mensen vinden dat prachtig. We hebben dan ook een groot aantal trouwe donateurs. En ook de jeugd weet ons inmiddels te vinden. Dat stemt ons heel erg gelukkig.

Sinds 2004 bestaat onze stichting en hebben we onderdak in Oosterblokker bij oprichter/ penningmeester Peter Koeman en dit gaat wel, maar is geen ideale situatie. Een stichting Historisch Zwaag die in Oosterblokker huist. Dat is eigenlijk hetzelfde als dat je zegt dat de Dorpsstraat van Zwaag in Hoorn ligt. Dat klopt ook ergens niet.
Vlak voor de open monumentendag 2009 kwamen wij in gesprek met de heren Koning en Hoekstra van de Stichting tot behoud van de Hervormde Kerk Zwaag. Zij wilden een bescheiden tentoonstelling tijdens die dag. Welnu, er kwamen welgeteld 11 personen op af. En dat moet en dat kan anders. Wij zijn van mening dat er met zo’n monument veel meer te doen is. Van het een kwam het ander en na bijzonder prettig overleg met de eerdergenoemde heren kunnen wij melden, dat wij per 1 januari 2011 onze intrek nemen in de ruimte boven de ontmoetingsruimte. Er moet nog wel wat aan veranderd en opgeknapt, maar wij zijn hiermee erg blij en wij hebben begrepen, dat de stichting ook blij is met ons. Mocht u dus nog even willen snuffelen tussen de koopjes, dan moet u opschieten, want alles gaat weg.
Wij hebben nu afgesproken dat wij in deze kerk activiteiten gaan ontplooien en daarmee dus in ieder geval onze donateurs en andere belangstellenden hierheen lokken en hen de binnenkant van dit prachtige gebouw kunnen laten zien. Wij denken aan lezingen, film- en fotovoorstellingen etc.
En met dit bijzondere nieuws van zowel de Stichting tot behoud van de Hervormde Kerk Zwaag als de Stichting Historisch Zwaag wil ik mijn zegje afsluiten en u bedanken voor uw aandacht.

Ben Kalb
Voorzitter van de Stichting Historisch Zwaag

--------------

Zie ook de beschrijving van de kerk op deze site