Vereniging Oud Hoorn - Actualiteit

Op 9 september is in de Westerkerk in Enkhuizen onder grote publieke belangstelling de ontdekking wereldkundig gemaakt van een bijzonder stuk uit de collectie van het Westfries Archief: het oudste aandeel ter wereld. De vondst is gedaan door Ruben Schalk, geschiedenisstudent aan de Universiteit Utrecht, tijdens zijn scriptieonderzoek in het Westfries Archief. Het aandeel dateert van 9 september 1606 en is uitgegeven door de kamer Enkhuizen van de Verenigde Oostindische Compagnie. De spectaculaire vondst is onthuld door de burgemeester van Enkhuizen, Jan Baas, de directeur van het Westfries Archief, Dirk Dekema, en de vinder Ruben Schalk.

Het document staat op naam van de Enkhuizer ?Pieter Hermanszoon boode?. Eigenlijk heette hij Pieter Harmensz, zijn beroep was kamerbode van de burgemeesters. Na zijn overlijden in 1638 liet hij het aandeel na aan zijn weduwe en hun dochter Ada. Uiteindelijk is het terechtgekomen in het Enkhuizer stadsarchief (1353-1815), dat wordt bewaard in het Westfries Archief.

Kijk op www.oudsteaandeel.nl of www.worldsoldestshare.com om het stuk te bekijken en voor meer informatie.

VOC Enkhuizen
De Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) was de grootste handelsonderneming in de zeventiende en achttiende eeuw. Het was de eerste naamloze en multinationale vennootschap met vrij verhandelbare aandelen ter wereld. De openbare inschrijving in de VOC liep tot 1 september 1602. Iedereen kon zijn geld inleggen in de nieuwe onderneming. Onder de investeerders in Enkhuizen (538 in totaal) bevonden zich opvallend veel ambachtslieden, kleine ondernemers en burgers zoals Pieter Harmensz. De VOC-kamer Enkhuizen had, na Amsterdam en Middelburg, met 540.000 gulden de op twee na grootste inbreng in het aandelenkapitaal van de VOC.

Aandeel
Het Enkhuizer aandeel dateert van 9 september 1606. Dat is de datum waarop Pieter Harmensz zijn laatste termijn betaalde van zijn investering van 150 gulden. Deze werd bijgeschreven in het Grootboek van de VOC-kamer Enkhuizen. Als bewijs van betaling kreeg Pieter Harmensz dit aandeel, dat eigenlijk een soort kwitantie is. Heel bijzonder zijn ook gedetailleerde beschrijvingen aan de binnenkant van dividenduitkeringen tot maar liefst 1650. Aantekeningen op drie eerder ontdekte soortgelijke archiefstukken lopen veel minder lang door.
Vrijwel meteen na het sluiten van de inschrijving ontstond er handel in VOC-aandelen. Dit vormde de aanzet voor het ontstaan van de Amsterdamse Beurs, de oudste effectenbeurs ter wereld. Het Enkhuizer aandeel is bijna drie weken ouder dan de vorige ?recordhouder?, gedagtekend 27 september 1606. Dat document is in handen van een groep Duitse beleggers, die het voor een astronomisch bedrag te koop aanbieden. Hoe dit exemplaar in Duitsland terecht is gekomen, is overigens onduidelijk. Zeker is dat het omstreeks 1980 nog in het Stadsarchief Amsterdam berustte.

Veranderend inzicht
Dankzij de vondst van het aandeel en onderzoek van de Universiteit van Utrecht wordt duidelijk dat de VOC veel armer was dan tot nu toe werd aangenomen en dat de bedrijfsvoering niet soepel verliep. Naast de uitgifte van aandelen sloot de VOC leningen bij onder andere particulieren om de expedities te kunnen bekostigen. Omdat het in financieel opzicht niet goed ging met de VOC, keerde zij in het begin geen dividend uit. Pas toen de aandeelhouders in opstand kwamen kregen zij in 1610 voor het eerst dividend uitgekeerd, in geld en goederen. Aandeelhouders hadden daarentegen geen zeggenschap in de bedrijfsvoering. Dit komt niet overeen met het beeld dat er tot nu toe was van de VOC als eerste moderne ?open? onderneming. De binnenkant van het aandeel laat juist dat buitenspel zetten van de aandeelhouders heel goed zien. Zij werden gecompenseerd door dividendbetalingen ter waarde van hun oorspronkelijke inleg en een jaarlijkse rentevergoeding van 6,25%, wat niet meer was dan de toenmalige rente voor Hollandse obligaties.
Dat dit bedrag zo laag was, is dankzij het scriptieonderzoek van Ruben Schalk goed te begrijpen. Vanwege de voortdurende geldproblemen van de VOC-kamer van Enkhuizen in de vroege jaren van de bedrijfsvoering moest geld worden geleend. Waarschijnlijk uit geldgebrek én om de crediteuren niet voor het hoofd te stoten met hoge dividenduitkeringen (geld dat dan immers niet meer gebruikt kon worden voor rentebetalingen aan obligatiehouders) werd de vergoeding voor de aandeelhouders gelijkgesteld met de rente op Hollandse obligaties.

Tentoonstelling
Vanaf 10 september staat het aandeel centraal in een tentoonstelling over de VOC in het Westfries Museum in Hoorn. Er is speciale aandacht voor de geschiedenis van de twee West-Friese Kamers van de VOC, Enkhuizen en Hoorn. Behalve ?s werelds oudste aandeel is er ook het grootboek van de VOC-kamer Enkhuizen te zien. In dat grootboek staat de inschrijving van Pieter Harmensz vermeld. Ook het octrooi (de oprichtingsakte) van de VOC van 20 maart 1602, is speciaal voor deze tentoonstelling overgebracht vanuit het Nationaal Archief. De tentoonstelling is tot en met 21 november 2010 te zien.
Het Westfries Museum bevindt zich aan de Roode Steen 1 in Hoorn. Het museum is van maandag t/m vrijdag van 11.00 tot 17.00 uur geopend en op zaterdag en zondag van 13.00 tot 17.00 uur.

bron: www.westfriesarchief.nl

--------------------------------------------------------

Ook het Historische Informatie Punt (HIP) besteedt aandacht aan het aandeel. Het document staat op naam van de Enkhuizer ‘Pieter Hermanszoon boode’. Eigenlijk heette hij Pieter Harmensz, zijn beroep was kamerbode van de burgemeesters. In het Westfries museum staat het aandeel centraal in een tentoonstelling over de VOC. Er is speciale aandacht voor de geschiedenis van de twee West-Friese Kamers van de VOC, Enkhuizen en Hoorn. Behalve ’s werelds oudste aandeel is er ook het grootboek van de VOC-kamer Enkhuizen te zien. In dit grootbroek staat de inschrijving van Pieter Harmensz. vermeld. Ook het octrooi (de oprichtingsakte) van de VOC van 20 maart 1602, is speciaal voor deze tentoonstelling overgebracht vanuit het Nationaal Archief. De tentoonstelling is tot en met 21 november 2010 te zien.
Het Westfries Museum bevindt zich aan de Roode Steen 1 in Hoorn.

In het HIP kunt u een kleine tentoonstelling over het aandeel en de VOC bekijken. In de vitrine liggen enkele interessante reproducties van VOC-stukken uit het Westfries Archief, waaronder een reproductie van het aandeel. Op de twee beeldschermen kunt u afbeeldingen bekijken uit de VOC-periode en de historische stadplattegronden van de 6 steden waar de VOC haar Kamers (kantoren) had gevestigd. Het biedt een leuk voorproefje voor de tentoonstelling in het Westfries Museum. Kom dus vooral eens kijken in het HIP!

Het HIP in de Centrale Bibliotheek is ontstaan door een bijzondere samenwerking tussen het Westfries Archief, het Westfries Museum, Vereniging Oud Hoorn en Bibliotheek Hoorn. Het verbindt de lokale geschiedenis van Hoorn op unieke wijze met de inwoners van Hoorn. Kleine exposities, samengesteld uit de collecties van de samenwerkingspartners en bijdragen van inwoners van Hoorn, gunnen een unieke kijk in het verleden van Hoorn en West-Friesland.

Historisch Informatie Punt