Vereniging Oud Hoorn - Actualiteit

Vanaf vandaag is Nederland in één klap honderd rijksmonumenten rijker. Het gaat om gebouwen die gerealiseerd zijn tijdens de wederopbouwperiode van 1940 tot 1958. In die tijd werden in Nederland in snel tempo een miljoen woningen uit de grond gestampt.  De monumenten die op de lijst staan zijn van (inter)nationaal belang en hebben een architectuur- of cultuurhistorische waarde. Daarnaast was het van belang dat de gebouwen in een behoorlijke staat verkeerden.

Met deze lijst is nog niet de hele wederopbouwperiode, die tot 1970 loopt, afgedekt.

Vijftig jaar
Omdat een gebouw minimaal vijftig jaar oud moet zijn om in aanmerking te komen voor een rijksmonumentstatus is een aantal belangrijke bouwwerken uit de wederopbouwperiode vooralsnog niet beschermd.

De monumenten staan verspreid door het hele land, maar Rotterdam spant logischerwijs de kroon met zeventien monumenten. In deze in de oorlog zwaar getroffen stad begon men al vroeg met de wederopbouw, wat resulteerde in bijvoorbeeld De Bijenkorf en het Groothandelsgebouw.

Rotterdam komt maar liefst zeventien keer voor op de lijst van nieuwe monumenten. In de meidagen van 1940 werd het hart van de stad weggebombardeerd. Na de Tweede Wereldoorlog begon de wederopbouw met voorop het Groothandelsgebouw. Het gebouw van De Bijenkorf met sculptuur aan de Coolsingel, hier op de foto, behoort ook tot de nieuwe monumenten. Het werd in 1957 gebouwd naar ontwerp van M. Breuer, A. Elzas en N. Gabo.

Opvallend is het groot aantal kerken. Deze werden met voorrang gebouwd om na de oorlog het culturele en sociale leven weer op gang te brengen. Naast gebouwen van bekende Nederlandse architecten als Rietveld, Dudok en Van Eyck is er een keuze gemaakt voor een aantal industriële objecten, zoals bijvoorbeeld een ja-knikker in Schooneveld, ertskranen in Vlaardingen en een watertoren in Dokkum.

Wederopbouwarchitectuur is lange tijd gezien als saaie en lelijke architectuur: eentonige portiekflats met weinig versiering. Voor het eerst in de geschiedenis ontbraken leuke details.

Saaie architectuur
Maar dit wil niet zeggen dat deze gebouwen waardeloos zijn, zegt Anita Blom van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten en medeopsteller van de lijst.

"Het beeld van lelijke en saaie architectuur is onterecht gaan overheersen. Maar de woonwijken die in die tijd gebouwd zijn, zijn veel minder saai dan de wijken uit de jaren 70 en 80."

"Als gevolg van die onderwaardering zijn verschillende belangwekkende gebouwen inmiddels gesloopt, zoals bijvoorbeeld het stadhuis in Den Haag en het Julianaziekenhuis in Terneuzen, en dat is eeuwig zonde", zegt Blom.

Kerken
Architectuurcriticus Hans Ibelings kan goed leven met de keuzes die gemaakt zijn, al vindt hij dat de accenten soms verkeerd gelegd zijn.

"Wat mij betreft staan er veel te veel kerken op de lijst. De hele architectuurgeschiedenis wordt al gedomineerd door religieuze gebouwen en paleizen, terwijl de nadruk in deze periode toch veel meer moet liggen op de grootschalige woningbouwcomplexen, zoals die gerealiseerd zijn in onder andere Amsterdam en Rotterdam."

"Al met al is nu een deel van de wederopbouwarchitectuur van de sloophamer gered. Het verschijnen van deze lijst gaat samen met een herwaardering van deze architectuur. Al was het alleen maar uit emotionele overwegingen. Als je ziet dat de gebouwen uit je jeugd verdwijnen, dan gaan ander dan esthetische overwegingen een rol spelen."