Vereniging Oud Hoorn - Actualiteit

Zondag 9 september werd de door Marit Veerman samengestelde Veliustentoonstelling in het Oost Indisch Pakhuis door de voorzitter geopend.
De tentoonstelling, mede tot stand gekomen door steun van de Stichting Hoorn 650, loopt vooruit op de uitgave van de hertaling van de Kroniek van Velius.
De presentatie van die uitgave is gepland op 15 november a.s.

Hieronder de speech van Egbert Ottens.

Het vergankelijke onvergankelijk maken

Dames en heren, vrienden,

Een maand geleden mocht ik in het Westfries Museum de tentoonstelling Duistere Zaken openen. Toen ik me voorbereidde op deze opening viel me op wat een aardige reeks het is: toen het licht op de archeologie, met een doorsteek naar de geschiedenis in het algemeen. Vanmiddag toegespitst op de oudste geschiedenis van onze stad, zoals opgetekend door Velius. Over twee maanden de negentigste verjaardag van onze vereniging Oud Hoorn, waarbij de hertaling van Velius uitgebreide boekwerk het licht zal zien en ik nog wat dieper mag afdalen om het belang van Vereniging Oud Hoorn voor onze stad over het voetlicht te brengen. Een mooie trits, bijna zo mooi als een ouderwetse gereformeerde preek, zoals Velius die in zijn tijd ook zal hebben beluisterd en die ook uit drie punten bestond: Van de menselijke ellende, van de boetedoening en van de verlossing. Want dat laatste daar draaide alles uiteindelijk om. Of zoals de meer klassiek geinspireerden bij Dante kennen: De Hel, De Louteringsberg en Het Paradijs. We zijn vanmiddag hier dus bijeen in het hart van die reeks. Hoewel we het, dat zult u begrijpen, niet over de boetedoening zullen hebben. Het is meer de doorvoering, zoals dat in de compositieleer heet, wanneer de thema's van de symfonie zijn ge-etaleerd, en deze worden uitgewerkt.

Welkom. Welkom u allemaal, maar in het bijzonder Marit Veerman, haar familie en haar vrienden. Vanmiddag wil ik ook op drie aspecten ingaan, waarbij ik mij mede laat leiden door de Rederijkersballade van onze stadgenoot Rien Bonte. Zijn gedicht sluit nauw aan bij mijn opvattingen. Het heeft een ereplaats in de Kroniek.

Ik vraag me weleens af: wanneer

Verloor historie haar belang?

Er wordt op het verleden neer-

Gekeken of de samenhang

Met tegenwoordig is verborgen

Merkwaardige gedachtengang:

Historie is vandaag van morgen.

Het vergankelijke onvergankelijk maken. Ik parafraseer een uitlating van Jan Siebelink naar aanleiding van zijn boek Knielen op een bed violen. Door de bewogen geschiedenis van zijn ouderlijk huis vast te leggen probeerde Siebelink het vergankelijke onvergankelijk te maken. Misschien is dat wel de kern van de geschiedbeoefening en daarom is dat vak een belangrijke en onmisbare wetenschap die in geen enkel opzicht onderdoet voor welk ander vak ook. Helaas en ten onrechte is het geschiedenisonderricht in het verdomhoekje van het onderwijs terecht gekomen en gedevalueerd tot een van de vakken uit het zogenoemde pretpakket. Door bepaalde vakken tot pretpakket te bombarderen hebben we bijgedragen aan die foutieve veronderstelling, en daardoor aan de devaluatie van belangrijke, vooral creatieve en culturele vakken, voor de opvoeding en educatie van onze kinderen.

"Cultuur is vooruitgang" hoorde ik Rinnooy Kan onlangs in Zomergasten zeggen. Ik ben het hartgrondig met hem eens. Maar in onze no-nonsens samenleving, waar alleen telt wat gemeten kan worden, hebben we de creatieve en culturele vakken in een verdachte hoek van het onderwijssysteem geparkeerd. Juist doordat we nauwelijks nog iets van ons verleden weten, de grote daden maar evenmin de zwarte bladzijden, leven we alsof we als individu zelf begin en eind van de wereldgeschiedenis zijn. Missen we de verwevenheid met onze voorouders, de toekomst en toekomstige generaties en missen we het vermogen om onszelf en wat er om ons heen gebeurt te plaatsen en te relativeren.

Kritiek op het geschiedenisonderricht is, leert Velius ons reeds, niet alleen van deze tijd. Aan dat inzicht da nken we deze samenkomst. Velius vond het vreemd en ongepast dat we wel van alles wisten over Athene, Rome en Venetie, maar niets van de eigen historie, die ons dieper raakt. De wortels van ons land, onze stad, onze voorouders. Met de Kroniek heeft Velius zich ongewild faam verworven, want zijn memoryboeksken was daar niet voor bedoeld. Velius schreef het voor de huiselijke kring daardoor wij van de eerste geschiedenis onzes vaderlands iets mochten weten. Socutera avant la lettre.
 

Want Velius schreef niet zozeer

Een lang verleden heldenzang

Van Hollands nationaal verweer

Maar meer hoe burgers hun belang

En voorspoed wilden borgen

Gewoon ons aller levensgang:

Historie is vandaag van morgen

Dirck Seylmaker, naar het beroep van zijn vader, nam na zijn studie, zoals dat in die tijd gewoonte was, een Latijnse naam aan. Theodorus Velius, naar "vele", dat zeil betekent. Velius is één van Hoorns voornaamste ingezetenen geworden. We kennen hem, hier in ieder geval, van zijn Kroniek. Maar Velius was breder, veelzijdig; wat de Italiaanse renaissancisten noemden een universeel mens. Hij was stadsdokter, dichter, historicus, kruidenkenner, lid van de vroedschap en lange jaren weesmeester. Politiek, kunst, vrijwilligerswerk verenigde hij in zich naast zijn beroep en zijn hobby.

Maar ook Velius persoon en gedachten zijn interessant en zelfs voor deze tijd leerzaam en actueel. Velius was als kind van de renaissance humanist en in godsdienstig opzicht verdraagzaam. Velius betreurde vervolging van personen die tot een andere godsdienst behoorden. Als persoon was hij geconfronteerd met de akelige uitwassen van religieus fanatisme en intolerantie. De moeder van zijn eerste vrouw was door de inquisitie levend begraven omdat ze haar ketterij niet aflegde, die eruit bestond dat ze weigerde katholieke heiligen te aanbidden. In de keuze van de godsdienst en de beleving ervan moest men vrij zijn. Zelf werd hij van doopsgezind gereformeerd. Niets nieuws onder de zon zou men met Prediker kunnen zeggen, zo'n religieuze overstap. Een persoonlijke zaak. Ik ben benieuwd of en zo ja wat de hertaling daarvan zegt. Want het kan ook pragmatisme zijn geweest. Om lid van de vroedschap te kunnen worden moest men gereformeerd, wat de staatsgodsdienst was, zijn. Vrijheid van godsdienst, dat is zeker, stond Velius als groot goed voor ogen.

In 1618 ontsloeg prins Maurits de Hoornse vroedschap. Hoorn was, in die tijd zeer machtig, deed niet onder voor Amsterdam. Velius was zeer ontstemd over het prinselijke ingrijpen, omdat de lokale autonomie, bij wijze van spreken, werd geschonden. Maar de zaak ligt denk ik toch iets genuanceerder. In die tijd speelde een ernstig conflict in de staatskerk tussen Armininianen en Gomaristen. Het ging over de predestinatie, de uitverkiezing, waarvan de Arminianen een minder stellige variant aanhingen. Uiteindelijk een conflict tussen rekkelijken en preciezen. Uit de rekkelijken ontstond de Remonstrantse Broederschap. De regenten in de republiek, vooral die in het gewest Holland, kozen in de kerkelijke richtingenstrijd de kant van de remonstranten. Maurits, wellicht omdat zijn politieke kwelgeest Van Oldebarnevelt de remonstrantse predestinatievariant voorstond, sloot zich bij de contra-remonstranten aan, welke beweging grote aanhang onder het gewone volk had. Berekening hoogstwaarschijnlijk, geen overtuiging. De Scherpe Resolutie van de remonstrantse regenten ervoer Maurits als een regelrechte aantasting van zijn gezag. Van Oldenbarnevelt werd gevangen gezet op beschuldiging van hoogverraad, samen met Hugo de Groot en Velius vriend en stadgenoot Rombout Hogerbeets, naar wie in Hoorn nog een straatje is vernoemd. (Zie voor stamboom www.hoogerbeets.net ) De laatste twee werden tot levenslang veroordeeld, Van Oldenbarnevelt wachtte het schavot. We kunnen ons dat vandaag de dag hier te lande nauwelijks meer voorstellen. Het is nog maar enkele honderden jaren geleden. Scheiding van macht tussen staat en stad, treffen we dus al bij Velius aan, zij het wellicht ook hier uit zeker pragmatisme. En we zien het gevaar van de te nauwe verbinding tussen kerk en staat. Velius, Maurits, om met Joris Luijendijk te spreken: het zijn net mensen. En dat maakt geschiedenis leuk en leerzaam.

Als derde dient uiteraard Velius visie op de geschiedenis te worden genoemd. Een volk zonder geheugen en traditie is een volk zonder identiteit. Daarom is het kennen van de eigen geschiedenis van belang. Het is hier niet de tijd en de plaats om daar al te diep op in te gaan, maar het is een van de oorzaken van onze krakende samenleving. Het ontbreekt ons aan traditie en trots, en dan niet volgens de nationalistische variant. En het ontbreekt ons aan relativeringsvermogen. Daarenboven ontneemt het ontzeggen van de eigen identiteit aan andere culturen en groepen in onze samenleving, voor zover die zich uiteraard voege binnen ons democratisch bestel, de basis aan hun bestaan, waardoor mensen zich angstig voelen, onwelkom, niet thuis.

Zo boekstaafde de Chronyk het heir

Van karren die een marktdag lang

Deelnamen aan het Hoorns verkeer

Al waren auto's niet in zwang

Om door de binnenstad te worgen

Was destijds ook al een gedrang:

Historie is vandaag van morgen

Gebaseerd op oudere bronnen beschrijft Velius de opkomst van Hoorn en de grote rol die de stad weldra speelde in de tijd van de Bourgondische hertogen en Habsburgse vorsten. Hij gaat in op de Hoekse en Kabeljauwse twisten, waarvan ik eerlijk gezegd op de lagere school nooit begreep wie met wie en waarom vocht. Misschien dat de hertaalde Kroniek dat raadsel straks voor mij ontsluit. Tot slot wordt aandacht besteed aan de overgang van de stad naar de Prins van Oranje en het Twaalfjarig bestand. Gebeurtenissen uit Velius eigen tijd. Die grote geschiedenis wordt gekoppeld aan het daagse leven. Niet alleen over oorlogen en vorstenhuizen gaat het, ook over de bewoners van de stad, mensen als u en ik.

Op de eerste panelen van deze tentoonstelling staat de ontwikkeling van Hoorn centraal. Op de volgende serie wordt de persoon Velius belicht, zijn afkomst, activiteiten, de kring waarin hij leefde. Tot slot wordt ons de groei van de stad getoond en de ontwikkeling van de waterlopen aan de hand van spannende, oude kaarten.

Met zijn bijzondere kwaliteiten heeft Velius ons in Hoorn een parel nagelaten. En het is dan ook terecht dat we daar in dit voor onze stad zo bijzondere jubileumjaar veel aandacht aan besteden in de vorm van deze tentoonstelling en de heruitgave van de Kroniek. Het is fantastisch dat zoveel bedrijven en instanties de heruitgave sponsorden. Daardoor is het boek ook qua prijs toegankelijk voor een breed publiek. Maar deze tentoonstelling kwam vooral door steun van de Stichting Hoorn 650 tot stand. Dank Dick Louwman en zijn mensen. De bijdrage van jullie stichting is uitstekend besteed, zoals jullie hier om je heen kunt zien.

Marit Veerman: je hebt een prachtige, illustratieve en leerrijke tentoonstelling samengesteld, waarnaar naar ik hoop velen zullen komen kijken. Proficiat en dank. Dank gaat ook uit naar de leden van de projectgroep die haar hebben begeleid: Gerard Braas, Nelleke Huisman, John Lamers, Ben Leek, Anita Muller, Jan Plekker, Rob Resoort en Ton van Weel.

Ik sluit met het laatste couplet van Bonte:

Heer Velius, wat jij beschreef

Het waren eigenlijk de zorgen

Die ik ook elke dag beleef:

Historie is vandaag van morgen

Dames en heren hiermee verklaar ik de tentoonstelling De Kroniek van Velius, waarmee Oud Hoorn poogt het vergankelijke onvergankelijk te maken, voor geopend. Ik dank u.

Egbert Ottens/9 september 2007