Vereniging Oud Hoorn - Actualiteit

Tijdens de nieuwjaarsreceptie 2007 voor de vrijwilligers van Vereniging Oud Hoorn, droeg de heer Jan Drijver het door hem gemaakte model van het Hoornse fluitschip de Risdam aan de vereniging over. Het model staat na een aantal omzwervingen buiten Hoorn nu opgesteld in de J.Chr. Kerkmeijerzaal in het Pakhuis. Daar is het ook meer op zijn plek. Het fluitschip is niet alleen een Hoornse vinding, van reder/koopman Pieter Jansz Liorne (1561-1619 of 1562-1620), maar het model is ook in Hoorn gebouwd. De heer Drijver heeft er zo'n vijfhonderd uren aan gewerkt.

De Risdam, als alle fluitschepen een driemaster, is gebouwd in 1713, ruim honderd jaar nadat het eerste fluitschip in Hoorn van de werf was gelopen. Liorne was toen al overleden. Het eerste fluitschip naar zijn ontwerp werd kort voor de zestiende eeuw gebouwd. Enkele jaren ook voor de VOC in 1602 wordt opgericht. Velius meldt in zijn Kroniek dat Pieter Jansz. Vael in het huis Lyoren woonde -wat een verbastering van het Italiaanse Livorno kan zijn, waarmee in die tijd handel werd gedreven- aan de Phenidse (het huidige Venidse). Liorne liet zich bij zijn ontwerp inspireren door het bijbelverhaal over de ark van Noach. De specificaties van Liornes vrachtvaarder komen daarmee overeen.

Aanvankelijk verklaarde iedereen Liorne met zijn afwijkende schip voor gek. Maar al snel bleek het fluitschip een succes. Bij de bouw waren minder vaklieden nodig en door het makkelijke tuigage kon met een kleinere bemanning worden gezeild. De vaarkwaliteit was uitstekend, het schip was stabiel, snel en wendbaar. Door het smalle dek behoefde bij de vaart op de Oostzee minder belasting te worden betaald. Meer lading kon worden vervoerd omdat de romp langer en boller was. Door de geringe diepgang kon het fluitschip bovendien op plaatsen komen die voor andere schepen ontoegankelijk waren. En zoals met alle succes werd het type al snel op andere werven gekopieerd. Acht jaar na het eerste fluitschip zijn er al tachtig soortgelijke schepen in de vaart, alle op Hoornse werven gebouwd. Hoorn stond in die tijd aan de top van de scheepsbouwkunst. Het fluitschip werd de vrachtvaarder van Europa. Uiteindelijk hebben zo'n 350 fluitschepen voor de VOC gevaren.

De Risdam, met een laadvermogen van 520 ton, gebouwd op een Hoornse werf voor de Kamer van Amsterdam van de VOC, was geen lang leven beschoren. In januari 1727 verging het in de Zuid-Chinese Zee bij Mersing voor de oostkust van Maleisië. Op weg van Siam naar Batavia liet de kapitein het schip op de Olifantsrots stranden, omdat het lek was geslagen en niet meer te repareren viel. De bemanning ging van boord, maar de provoost weigerde het schip te verlaten en verdronk.

Berger Mike Hatcher heeft in 1984 de Risdam onder een laag modder gevonden. Aan boord lagen driehonderd ivoren slagtanden, houten palen en aardewerk potten uit Thailand, gebruiksvoorwerpen en honderden baren tin. Hatcher richtte een stichting op om het schip te bergen en naar Nederland te brengen, maar kreeg in die tijd weinig steun. Zijn droom vervloog toen de Maleisische regering het schip claimde omdat het in Maleisische territoriale wateren lag.

Egbert Ottens
10-01-2007

bronnen: Hoorn en de Zee, Publicatiestichting Bas Baltus/Oud Hoorn, 2002, VOC-site, site gemeente Hoorn, site Westfries Museum, Ruud Spruit in uitzending van RTVNH.