Kwartaalblad 2019 nr.2   (juni)

Een afdruk uit de Virtual Reality-presentatie over de Gouden Eeuw die het WFA vertoont. Een beeld zoals wij het allemaal graag willen zien voor ons geestesoog, maar ook een beeld dat maar een deel van de werkelijkheid laat zien. Daarover gaat deze speciale uitgave van ons kwartaalblad, dat deze keer in samenwerking met het Westfries Museum en Team Erfgoed verschijnt. De handelsgeest die de voorspoed van de gouden eeuw bracht en de manier waarop deze rijkdom vergaard werd vormen de twee thema’s. Wethouder Samir Bashara omschrijft dat treffend in zijn voorwoord.

De ondertitel ‘Nieuw licht op de Gouden Eeuw in Hoorn’ laat zien hoe klimaatverandering in de 16 de eeuw een groeimarkt opleverde voor de Hollanders en Westfriezen en tot innovatie leidde, die de bloeitijd tussen 1550 en 1650 mede mogelijk heeft gemaakt.

De economische groei leidde tot de bouw van nieuwe havens en een uitbreiding van het woningbestand. De auteurs beschrijven de nieuwe wet- en regelgeving en de veranderingen in het stadsbeeld die deze bouwactiviteiten met zich meebrachten. Door de economische neergang die de stad na het midden van de 17 de eeuw in haar greep kreeg is veel van die architectuur min of meer bewaard gebleven en vallen overal in de binnenstad nog sporen daarvan aan te wijzen (zie de stadswandelingen van de vereniging Oud Hoorn).

Wonen in de 17 de eeuw wordt helemaal navoelbaar voor wie een bezoek brengt aan het goed bewaard gebleven en door de Vereniging Hendrick de Keyser prachtig gerestaureerde Huis Bonck aan de Binnenluiendijk. In opdracht van Bonck Frederiksz werd dit huis gebouwd in 1624 aan de kade van de recent aangelegde Nieuwe Haven met een fraai uitzicht over de Zuiderzee en de voor anker liggende schepen. Een imposant zeventiende –eeuws koopmanshuis in een middelgrote Nederlandse stad.

Het verhaal van Gilles Venant en Maria Keyser, een voorpublicatie uit het binnenkort te verschijnen boek Batavia in 1627 dat samen met de kaart van Batavia in het Westfries Museum en een nieuwe virtual reality-presentatie een beeld schetst van Gilles Venant, VOC-koopman en daarna ‘vrijburger’ in Batavia.

Een levensbeschrijving van een van die grote koopmannen uit de Gouden Eeuw, gebaseerd op De geschiedenis van een Westfriese regentenfamilie, het geslacht Merens (Merens, A., uitg. Martinus Nijhoff, Den Haag 1957). Fraai wordt inzichtelijk gemaakt hoe handel, politiek en een goede afkomst een gouden trio vormen.

Kinderportretten werden vanaf eind 16 de eeuw snel populair in de noordelijke Nederlanden. Een recent verworven portret door het Westfries Museum vormt de aanleiding voor een gedegen handleiding voor het bekijken van dit soort schilderijen.

Hergebruik is meestal de reden dat gebouwen uit lang vervlogen tijden bewaard zijn gebleven. Oude en vervallen gebouwen opknappen heeft immers alleen maar zin als zij daarna weer gebruikt gaan worden. Een mooi voorbeeld hiervan is de Sint Anthoniskerk (de Oosterkerk) aan het Grote Oost. In 1519 gereed gekomen op de plek van een houten voorganger uit de 15 de eeuw. De auteur vertelt in het kort de geschiedenis van dit pand en legt daarbij nadruk op het gegeven dat meestergieter Hendrik van Trier in 1573 hier de kanonnen goot die nodig waren om de Spanjaarden op afstand te houden. Ook in Hoorn begon dat jaar de victorie!

De gouden Eeuw en het carillon (pg. 88-90) | Stadsorganisten (pg. 91-92)
De stadsbeiaardier, die vroeger zowel het carillon als het kerkorgel moest bespelen, vervulde een belangrijke rol: muzikale ondersteuning bij feestelijke gelegenheden in de stad, het aangeven van de juiste tijd, het aangeven van het openen en sluiten van de stadspoorten, het signaleren van branden of andere gevaren, het begeleiden van de diensten in de kerk. Hoe de huidige functies van stadsbeiaardier en stadsorganist zich daaruit ontwikkeld hebben vertellen deze twee korte artikelen. Een overzicht van de carillonconcerten en van de orgelconcerten in 2019 benadrukken de populariteit daarvan.

12 oktober 1573 weet de bevolking van Hoorn een aanval van de Spanjaarden en hun geduchte vloot af te slaan. Een keerpunt in de geschiedenis van Hoorn, omdat zij zich vanaf nu zelfstandig op het terrein van de wereldhandel kunnen gaan bewegen. De welvaart die daarop volgde kennen wij en volgens de auteur is het nu tijd om vanaf 2023 (450 jaar na de slag op de Zuiderzee) die dag in oktober jaarlijks te gaan vieren in navolging van Leiden en Alkmaar.

Wij zijn geneigd onze levensvisie te projecteren op het verleden, maar tijden veranderen en meestal fundamenteel. Dat blijkt maar weer eens als je, zoals deze auteur, je focus richt op het leven van de kinderen in de 16 de en 17 de eeuw, en dan vooral de kinderen die als weeskinderen opgroeiden. Hun dagelijks leven en hun toekomstperspectieven vertellen een ander verhaal dan dat van de kinderen uit de regentengezinnen elders in dit nummer.

De auteur analyseert een aantal ontwikkelingen die bijdroegen aan een geleidelijke achteruitgang in de economische situatie na het midden van de 17 de eeuw. Ter illustratie bij die neergang bespreekt hij een schilderij van Isaac Ouwater dat dateert uit het einde van de 18 de eeuw. De armoede neemt snel toe in een stedelijke omgeving die er vanaf de buitenkant nog prachtig uitziet.

Pieter Jansz Liorne, burgemeester en koopman, nam het initiatief tot het ontwerpen van een revolutionair type koopvaardijschip dat de bestaande typen in zeilcapaciteit en laadvermogen overtrof, met minder bemanningsleden toekon, gemakkelijker kon worden verdedigd en daarmee bijdroeg aan de opkomst van Holland als de grootste zeevarende natie in de gouden eeuw.

Met een in memoriam voor Frans Kwaad (auteur van vele artikelen in Oud Hoorn) en de vaste rubrieken ‘Stadsbeeld’ en ‘Verleden en Heden’ wordt dit extra dikke nummer besloten.