Hoorn en het binnenwater (Samenvatting)

Een landweg, een vaart, een dijk en een sluis

Het land ter plaatse van Hoorn is eerst een paar honderd jaar gebruikt als landbouwgrond, voordat daar de eerste huizen werden gebouwd. De meeste Westfriese dorpen bestonden toen al. De eerste huizen van Hoorn zijn gebouwd op landbouwpercelen begrensd door sloten. Hoorn is ontstaan op het punt waar de voormalige Rijsdam (Keern, Kleine Noord) en het verlengde daarvan (Grote Noord) en een waterloop (via de route Nieuwland, Gouw en Nieuwstraat) samenkwamen aan de kust van de Zuiderzee. Dit punt kennen we nu als de Rode Steen. Uit opgravingen op de Rode Steen is gebleken, dat de eerste houten huizen daar zijn gebouwd in het begin van de dertiende eeuw. We weten niet, of toen de Westfriese Omringdijk al was gesloten. Dat zou omstreeks 1250 zijn gebeurd.

Afb. De grote kerk van Hoorn, de ontwikkeling van Hoorn weergeven in vier fases vanaf ca. 1200 tot ca. 1450.

Afb. De ontwikkeling van het kerkhofterrein en het kerkgebouw weergegeven in fases. Afgebeeld fase a-d, 1300-1500

De waterloop die bij de Rode Steen uitmondde in de Zuiderzee, droeg bij aan de afwatering van West-Friesland. Waar de dijk de waterloop kruiste, werd een opening in de dijk gelaten, waardoor het overtollige binnenwater naar zee kon wegstromen. Om te voorkomen dat bij vloed het zeewater het land binnenkwam werd een sluis gebouwd die bij eb het binnenwater doorliet en bij vloed werd gesloten. Bij gesloten sluis werd het toestromende water uit het achterland tijdelijk opgeslagen in een poel ter plaatse van het Kerkplein. In 1420 werd de sluis bij de Rode Steen opgeheven en werd het uitwateringspunt verplaatst. De poel bij de Grote Kerk werd toen gedempt.