De panden van Stichting Monumenten Oud Hoorn

Onder de Boompjes 22

Jaar van overdracht 2002
Bij akte van 31-12-2002 wordt ten overstaan van notaris Jellema Onder de Boompjes 22 overgedragen aan de Stichting Monumenten Oud Hoorn. Het betreft een pakhuis en woonhuis kadastraal bekend als A6033A. Het pand is op 27-4-1965 op de rijksmonumentenlijst geplaatst en krijgt nummer 22533.

Omgeving

In 1606 laat de Verenigde Oost-Indische Compagnie een pakhuis bouwen aan de toenmalige Nieuwe Turfhaven, het latere Onder de Boompjes. Enige tientallen jaren later, in 1646, gevolgd door het linker pakhuis dat aanmerkelijk ondieper wordt. In 1630 wordt het rechter pakhuis te klein en wordt het rechter pakhuis met ca. 10 meter doorgetrokken tot aan Achter de Vest. Het pakhuis begrenst nu de gehele toenmalige Fabriekstraat, zogenoemd omdat deze leidde naar de stadstimmerfabriek. Al snel verandert de naam van de straat in Oostindische Steeg. Later spreekt men van Pakhuissteeg, totdat in 1932 op verzoek van de bewoners de steeg wordt opgewaardeerd tot straat, de huidige Pakhuisstraat.

Korte beschrijving van het Pakhuiscomplex

Pakhuis Onder de Boompjes 22 staat samen met het linker pakhuis en de bebouwing aan de Pakhuisstraat en Achter de Vest bekend als de Oost-Indische Pakhuizen van de VOC. Huisnummer 22 is het verenigingsgebouw van de Vereniging Oud Hoorn. Zij heeft nu zo'n 160m² begane grond in het rechter pakhuis tot haar beschikking als ook de eerste 10 meter aan de straatzijde van de 2e, 3e, en 4e verdieping van het linker pakhuis. Deze wat verwarrende indeling is een gevolg van de vele verbouwingen en bestemmingsveranderingen van de laatste honderd jaar. De 17e eeuwse pakhuizen werden aanvankelijk gebouwd voor de opslag van specerijenhandel met Oost-Indië. Na het verval van de VOC wordt het pakhuis nog wel gebruikt voor de opslag van graan, maar een grote verandering voltrekt zich als het gebouw in gebruik wordt genomen als hulpkazerne en er woningen voor onderofficieren worden gerealiseerd aan de Pakhuisstraat.

In 1922 is Hoorn geen garnizoensstad meer en krijgt het gebouw een keur van wisselende bestemmingen. Door de vele verbouwingen is er nog weinig authenticiteit. Of het moet de grenenhouten Oudhollandse kapconstructie zijn.
In 1940 wordt de voorgevel van het Oost-Indisch Pakhuis radicaal afgebroken en naar zijn oorspronkelijke staat weer opgebouwd in de huidige trapgevelvorm. De entree van het pakhuis heeft een getoogde deur met een cartouche met het jaartal van de bouw en een gevulde peperbaal. Aan weerszijden bevinden zich twee vensters met 28 ruitjes in houten roeden (de melkmeisjesconstructie). Op de etages zien we acht later aangebrachte bolkozijnen met luiken. De onderpui, hoe fraai ook, is ook niet oorspronkelijk. Boven en onder de vensters bevinden zich acht luiken. De bovenste luiken kunnen worden gebruikt als luifels, de onderluiken kunnen dienst doen als toonbank. Verder bevindt zich in het gebouw nog een hardstenen schoorsteenmantel met een reliëf van twee goederenbalen met het VOC monogram.

 

Eigenaren en huurders van het Pakhuiscomplex

Eigenaren:

1606

De VOC laat het pakhuis bouwen voor de opslag van kruiderijen, het pakhuis wordt na enige jaren vergroot. Na de teloorgang van de VOC wordt het pakhuis gebruikt voor graanopslag. Over de volgende 200 jaar is weinig bekend.

1809

Koning Lodewijk Napoleon schenkt op 12 september de pakhuizen aan de gemeente Hoorn.

1860

Gedeelten van het pand komen in handen van het rijk. Hoorn is een garnizoensstad en het Rijk verbouwt een gedeelte van het pakhuis ten behoeve van woningen voor gehuwde onderofficieren.

Het gebouw als hulpkazerne, foto ca. 1920

1950

Gemeente Hoorn betaalt fl. 14.795 voor de panden Onder de Boompjes 21 en 22 ter grootte van 3 are en 50 ca aan de Staat der Nederlanden.
De gemeente verhuurt de ruimtes aan allerhande stichtingen en particulieren. Er vinden vele legale en illegale verbouwingen plaats, al naar de behoeftes van de gebruikers en bewoners.

2002

Na jarenlange huur van gedeeltes van het complex wordt Vereniging Oud Hoorn de nieuwe eigenaar van enige etages van het linker pakhuis en een gedeelte van de begane grond van Onder de Boompjes 22 alsook van de bovenwoning gelegen aan de Pakhuisstraat nr. 1: de zgn. kop van het Pakhuis.
Na allerlei ingewikkelde verrekeningen met de gemeente zijn de aanschafkosten fl. 57.727,27.

2004

Het pakhuis raakt in slechte staat en op 14 januari verkoopt de gemeente haar gedeeltes van het rechter pakhuis aan Stichting Stadsherstel voor € 1,-- . Vereniging Oud Hoorn verkoopt de bovenwoning aan de Pakhuisstraat 1 aan Stichting Stadsherstel en krijgt hiervoor 66 m² begane grond aangrenzend aan haar bezit in ruil plus € 36.000,--.

Huurders:

Tussen 1860-1883 wordt een deel van het pakhuis verhuurd als woning voor onderofficieren.
Vanaf 1930 is het een komen en gaan van particulieren, verenigingen en instellingen, die door de tijd een ruimte huren. Om er enige te noemen: 1931 Het Consultatiebureau voor Zuigelingen, die in het staartdeel (Achter de Vest) zit, de Christelijke Jeugdcentrale, de Volksbibliotheek die in Pakhuisstraat 5 zetelt. Tussen 1940 en 1950 is er een fietsenwinkel en een groentewinkel gevestigd in het kopdeel (kant van Onder de Boompjes) van het Pakhuis.

Als groentewinkel, rond 1948

Als de Rijksgebouwendienst de huur opzegt, verhuurt de gemeente de gehele benedenverdieping van het pakhuis aan Stichting Parasol (werkgelegenheidsprojecten) voor fl. 9.100 per jaar. De bovenverdieping wordt voor fl. 10.500,-- aan de Stichting Contact Centrum Onderwijs -Arbeid (COA) verhuurd. Hierdoor vestigen zich vele kleine bedrijfjes, vaak voor korte tijd, in de diverse ruimtes. Denk aan het Arbeidsbureau, Het Rode Kruis, Zuiderzeesteun en vele andere. De laatste huurder van ODB 22 is een winkelier in kunstenaarsbenodigdheden "Criz", het huidige Arts en Crafts. Hij heeft zijn winkel op de begane grond in het rechter pakhuis en bewoont de woning in het linker pakhuis.
De Pakhuisstraat kent na de verbouwing van 2005 nog maar een huisnummer en daar bevindt zich nu een tandheelkundig centrum als onderhuurder van ACTA. In het linker pakhuis heeft Stichting Theater Het Pakhuis de benedenruimte in gebruik en is zo het kleinste theater van Hoorn.
Publicatiestichting Bas Baltus krijgt in 2007 van de gemeente Hoorn de beschikking over de oude vergaderruimte in het linker pakhuis van de vereniging om dit te gebruiken als opslagplaats van hun boeken.

 

De geschiedenis van huurder/eigenaar Vereniging Oud Hoorn

1990

Oud Hoorn huurt van de gemeente Hoorn omniet het achterste gedeelte van de zolderverdieping van het linker OIP pakhuis ODB 21. Er komt een bestuurskamer en een keukentje. De vereniging heeft nu zijn eigen vergaderplek. Er worden lezingen gehouden in de er ondergelegen theaterzaal van Hiaat.

1991

Al gauw ontstaat een plan om drie etages in het linker OIP pakhuis te huren van de gemeente voor fl. 1,-- per jaar. Samen met Stichting Hiaat en Stichting Achterstraat gaat men het pakhuis beheren en wordt Stichting Beheer Pakhuis opgericht.

1995

De zolder van het pakhuis krijgt steeds meer een vergader-, archief- en expositiefunctie en barst uit zijn voegen.

1997

Op 16 oktober krijgt Vereniging Oud Hoorn van wethouder Jaap Schaper de sleutel van de begane grond Onder de Boompjes 22 en de daar bovenliggende woning met deur aan de Pakhuisstraat nr. 1. Er volgt een ingrijpende verbouwing, die dankzij vele financiële sponsors door aannemer Hoorn 80 en met de nooit aflatende hulp van vele vrijwilligers plaatsvindt. De doorgang naar de voormalige groentewinkel en de berging in het naastgelegen pakhuis (voormalige werkruimte fietsenmaker ) wordt dichtgemetseld. Er komt een glazen entree. De oude keuken wordt ingericht als documentatiecentrum met toilet en pantry en de oude woonkamer met historische schouw wordt expositieruimte. De beraamde bouwkosten zijn fl. 73.172.50.

1998

Op 12 september vindt de feestelijke opening plaats. Met klaroengeschal van de Hoornse Brassband en onder het toeziend oog van de Heren Zeventien van de VOC wordt het pand geopend door wethouder J.Th.J. Schaper.

Opening 12 september 1998. Op de foto, met microfoon, toenmalig Oud Hoorn voorzitter Ton van Weel en links, wethouder Schaper

2002

Er is een voorstel om over te gaan tot aankoop van het huidig onderkomen van de vereniging en de woning boven de winkel, Pakhuisstraat 1; kosten: € 57.727,27. De overdracht vindt plaats op de laatste dag van het jaar 2002.

2005

De gemeente Hoorn verkoopt haar deel van het VOC pakhuis aan de Stichting Stadsherstel voor € 1,-- . De Stichting zal het complex ingrijpend restaureren in samenwerking met Academische Centrum Tandheelkunde Amsterdam. De renovatie- en inrichtingskosten worden beraamd op € 2.350.000,00. ACTA heeft veel ruimte nodig (minimaal 1350 m2 ) en om dit voor elkaar te krijgen vindt een herverdeling plaats tussen Stichting Stadsherstel en Vereniging Oud Hoorn. Vereniging Oud Hoorn verkoopt haar bovenwoning aan de Pakhuisstraat 1 aan SSH en krijgt in ruil 66 m2 aangrenzende begane grond. Waardoor VOH in het bezit komt van 160 m² begane grond in het kopdeel van het Pakhuis. Van de opbrengst van de verkoop van de bovenverdieping bekostigt men de herinrichting van de nieuwe ruimtes.
Op 26 november heropent de vereniging haar nieuwe uitgebreide onderkomen met een tentoonstelling van Marit Veerman met de passende naam 'de historie van het VOC pakhuis'.

En zo is de Vereniging Oud Hoorn nu de trotse bezitter van een prachtig onderkomen waar veel werk wordt verricht ten dienste van haar 2000 leden. Er is een boekwinkel, een documentatiecentrum met een uitgebreide digitale fotocollectie. Daar wordt hard gewerkt aan het digitaliseren van regelmatig binnenkomende archieffoto's. Er is inmiddels een uitgebreide bibliotheek van zo'n 1.305 titels. Een royale tentoonstelling- en bijeenkomstruimte waar diapresentaties te zien zijn en een model van het beroemde fluitschip te bezichtigen is. Er is een bestuursvergaderruimte en een ruimte voor de vrijwilligers die altijd klaar staan om binnenkomende vragen te beantwoorden, als die al niet gegeven worden op de zeer informatieve en overzichtelijke website van de vereniging. Als Kerkmeijer zelf zou kunnen langskomen, zou hij er zijn lippen bij aflikken.

 

Bronnen:
- Huizen in Hoorn, auteur M. Wigard 2001
- Kwartaalbladen Oud Hoorn 1979-1982, L. Hoogeveen, A. de Graaf en H.W. Saaltink
- Stencil van J. van de Heijden, herkomst onbekend
- Bouwhistorische Reeks Hoorn Deel 12, Het VOC pakhuis te Hoorn

Met dank aan:
- Gerdien de Galan, Janneke Groot, Boudewijn van Langen en Jaap Bronkhorst

Zie ook:
Studieopdracht Waardestelling Daphne Luijters, dd. 26-01-2022
Waardestelling(PDF)