Pieter Opperdoes Alewijn (1800-1875)

Personalia

Geboren: 21 april 1800 te Hoorn.
Overleden: 9 maart 1875 te Hoorn.
Zoon van: mr. Frederick Alewijn de Jonge en Margaretha Christina Opperdoes.
Studie: Rechten in Leiden.
Getrouwd: (1) op 30 mei 1828 te Enkhuizen met jonkvrouwe Cornelia Eva Wilhelmina Snouck van Loosen, geboren te Enkhuizen op 22 april 1801, overleden te Hoorn op 31 oktober 1852, (2): op 18 april 1854 te Hoorn met Margaretha Lambertina Clara Swart, geboren te Maastricht op 25 oktober 1825, overleden te Maastricht op 2 januari 1894.
Beroep en functies:
- Controleur der Rijksbelastingen in Hoorn, vanaf ongeveer 1828.
- Directeur der Directe Belastingen in het arrondissement Hoorn, vanaf december 1843.
- Rijksbetaalmeester in Hoorn, van 1849-1870.
- Raadslid van 12-10-1830 tot 29-2-1868.
- Lid Provinciale Staten van Noord-Holland van 1840-1847 en van 1850 tot zijn overlijden in 1875.
- Lid Tweede Kamer van 1847-1849.
- Regent van het Protestants Weeshuis van 1834-1864.
- Lid van het college van administratie over de gevangenissen in Hoorn van 1844 tot nog in 1872.
- Voorzitter Commissie van Toezicht op de Stadstekenschool (benoeming bij raadsbesluit 31-1-1845).
- Hoofdingeland van diverse waterschappen (de Beemster, Noorder IJ- en Zeedijk, Hondsbossche en Duinen tot Petten).
- Lid van Comité voor den Noord-Hollandsch-Frieschen Spoorwegen vanaf 1862.
- Lid Brede Kerkeraad van Hervormde Gemeente Hoorn, rond 1865.
- Voorzitter College van Notabelen van Hervormde Gemeente Hoorn, rond 1871.
Onderscheidingen:
- Drager van het Metalen Kruis, een onderscheiding verleend aan de deelnemers aan de Tiendaagse Veldtocht in 1831.
- In 1833 in de adelstand verheven.
- In 1870 benoemd tot Commandeur in de Orde van de Eikenkroon.

Politiek

Pieter Opperdoes Alewijn heeft zich een groot deel van zijn leven met de politiek beziggehouden. Zijn ideeën hierover heeft hij in brochures uiteengezet. Hij behoorde tot de conservatieve richting. Zo was hij tegen de rechtstreekse verkiezing van de Tweede Kamer. Ook was hij tegen artikel 53 van de in 1848 herziene grondwet, dat de onschendbaarheid van de koning behelsde, omdat het gevaar bestond dat deze van de verantwoordelijke ministers niets meer uit zichzelf zou mogen zeggen en zo minder macht zou krijgen. Verder kan hij niet bepaald een voorstander van de vrije drukpers genoemd worden. In het nawoord van zijn ‘historisch-politische herinneringen’ (1869) klaagt hij over het misbruik dat er naar zijn mening van wordt gemaakt.

Zijn lidmaatschap van de Tweede Kamer heeft korter geduurd dan hij gewenst had: in 1848 werd hij niet herkozen en evenmin bij de herstemming in 1852. In 1868 trok hij zich terug uit de Hoornse gemeenteraad uit onvrede over het financiële beleid van de liberalen, die naar zijn zin te veel met belastinggeld smeten.

In een ander opzicht is hij juist vooruitstrevend te noemen: hij was voorstander van de toepassing van de moderne verworvenheden der techniek om daardoor de welvaart, met name in het arrondissement Hoorn, te vergroten. Zo pleitte hij voor een vaste brugverbinding over het IJ. Als lid van de commissie voor den Noord-Hollandsch-Frieschen Spoorwegen trachtte hij de aanleg van een spoorverbinding Amsterdam-Friesland te bewerkstelligen. De lijn moest via Hoorn en Enkhuizen lopen, vandaar een bootverbinding met Stavoren en dan weer verder per spoor. Deze spoorlijn kon dan aangesloten worden op het buitenlandse spoor. Hij had zelf bij zijn reizen per spoor in het buitenland geconstateerd dat de welvaart toenam door goede spoorverbindingen. In 1872 kwam hij tot een iets ander inzicht: de spoorverbinding zou gecombineerd kunnen worden met plannen om de Zuiderzee deels in te polderen. In plaats van over Enkhuizen zou de spoorlijn over Medemblik moeten lopen en vandaar naar het ingepolderde Wieringen. Over een nog aan te leggen dijk richting Hindeloopen of Harlingen zou dan de spoorlijn kunnen worden aangelegd.

Inpoldering van delen van de Zuiderzee zou tot grotere welvaart leiden. In zijn visie lag Hoorn niet meer aan het open water. De Zuiderzee werd verkleind tot een Nieuw Flevomeer. Dit plan van 1872 is zo niet ten uitvoer gebracht.

Zijn inzet voor een modern provinciaal krankzinnigengesticht naar Frans voorbeeld werd beloond, en wel in Santpoort (Meerenberg).

Privéleven

De bouwkunst had zijn belangstelling. Vandaar dat hij lid was van de Maatschappij tot Bevordering van de Bouwkunst. Hij was van mening dat ook bij bouwwerken moderne technieken, zoals ijzerconstructies, konden worden toegepast. Hij bewonderde de moderne gebouwen, die hij op zijn vele reizen in het buitenland had leren kennen en vond dat velen in ons land te veel bleven steken in de ‘trapjesgevelmanie’. Het ouderlijk huis aan het Grote Oost (nu nr. 26), dat hij in 1844 na de dood van zijn moeder had geërfd, liet hij in 1865 door de jonge architect A.C. Bleijs voorzien van een nieuwe loodrechte gevel. In de bouwaanvraag gaf hij aan dat hij tot dan toe ervan was weerhouden de gevel te vervangen door de ‘onbegrypelijke wanstaltige bouwtrant, die onze voorvaderen in de overhelling der muren in acht genomen’ hadden (hij bedoelde het op vlucht bouwen van gevels). Al eerder had Opperdoes Alewijn verbouwingen aan het pand laten verrichten. In 1847 werd bijvoorbeeld de stalling achter het huis van een neogotische gevel voorzien.

In zijn persoonlijk leven zette hij in 1854 een stap die in regentenkringen zeer ongebruikelijk was: hij trouwde met een vrouw van katholieke huize.

Brochures van Pieter Opperdoes Alewijn

- Memorie ter gelegenheid van de oprigting van een Provinciaal Krankzinnigengesticht in Noord-Holland, 1845.
- Memorie, houdende omstandig-critische-beschouwingen en bezwaren, ten opzigte van het reglement, op het dragen der kosten van den Noorder IJ- en Zeedijk, van den 7 September 1847, goedgekeurd bij Koninklijk Besluit van 27 November 1851, no. 57, 1856.
- Kort Betoog, over de noodzakelijkheid van den aanleg van meerdere spoorwegen in Nederland, 1858.
- Kort betoog houdende ernstige bedenkingen tegen het plan der doorgraving van Holland op zijn smalst, met aanprijzing van de verbetering van het Groote Noord-Hollandsche Kanaal in verband met den aanleg der spoorwegen in het gewest, 1860.
- Memorie behandelende de spoorwegaangelegenheden in het Arrondissement Hoorn, 1860.
- Bemerkingen betreffende de oprigting van een nationaal gedenkteeken voor November 1813, 1863.
- Historisch-politische herinneringen en daarmede in verband staande beschouwingen; aan de beoordeling der Nederlandsche Natie onderworpen, 1869.
- Eenige bemerkingen betreffende de zoo gewigtige aangelegenheid der indijking en inpoldering van een gedeelte der Zuiderzee, in verband met de rigting van den Noord-Hollandsch-Frieschen spoorweg, tusschen Amsterdam en Leeuwarden, 1872.