Pieter Florisz (ca. 1600-1658)

Personalia

Portret van Pieter Florisz
door Abraham Liedts (kopie)

Geboren: ca. 1600 te Monnickendam.
Overleden: 8 november 1658 bij de Slag in de Sont.
Begraven: 7 november 1659 in de Grote Kerk in Hoorn.
Zoon van: Floris Florisz. Houtcooper en Geertje Cornelis.
Getrouwd: 1. ca.1642 in Monnickendam met Lidewij Teding van Berkhout, overleden in 1646; 2. 1649 in Monnickendam met Grietje Pieters Lakeman, overleden in 1653; 3. 1654 in Hoorn met Immetje Jansz. Groot.
Kinderen: vier, jong gestorven, namen niet bekend.
Beroep en functies:
- tot 1641 zeevarende bij de koopvaardij.
- 1641-1658 kapitein, schout-bij-nacht en viceadmiraal bij de Nederlandse oorlogsvloot.
Woonplaatsen:
- 1600-1654 Monnickendam, Zuideinde.
- 1654-1658 Hoorn, Binnneluiendijk.

Levensloop

Pieter Florisz is rond 1600 geboren in Monnickendam en heeft daar tot 1654 gewoond. Zijn vader was Floris Florisz Houtcooper, een houthandelaar, die ook als scheepstimmerman werkte en een eigen scheepswerf was begonnen. Zijn jongste broer Floris droeg de toenaam Blom of Bloem. Het is niet met zekerheid bekend, of Pieter zich ook zo noemde of zo werd genoemd. Over de eerste veertig jaar van zijn leven is niet veel bekend. Hij is driemaal getrouwd en heeft vier kinderen gekregen die alle jong zijn gestorven. Er zijn enkele summiere aanwijzingen dat hij werkzaam is geweest voor een Amsterdamse rederij die handel dreef op West-Indië.

We zijn beter geïnformeerd over de laatste achttien jaar van zijn leven, waarin hij als gezagvoerder (kapitein, schout-bij-nacht, viceadmiraal) op schepen van de Nederlandse oorlogsvloot aan verschillende acties en grote zeeslagen heeft deelgenomen:

- De Slag bij Kaap Sint Vincent tegen de Spanjaarden (4 november 1641)
- Escorte van 900 koopvaardijschepen door de Sont (juli 1644)
- De Slag bij Dover tegen de Engelsen (29 mei 1652)
- De Slagen bij Kentish Knock en Dungeness tegen de Engelsen (8 oktober en 10 december 1652)
- De Driedaagse Zeeslag of de Slag bij Portland tegen de Engelsen (28 februari - 1 maart 1653)
- De Slag bij Nieuwpoort tegen de Engelsen (12-13 juni 1653)
- De Slag bij Ter Heide tegen de Engelsen (8-10 augustus 1653)
- Expeditie naar Dantzig tegen de Zweden (1656)
- De Slag in de Sont tegen de Zweden (8 november 1658)

Brozius (2007) en Haag (2008, pp. 79-94) (pdf) geven gedetailleerde beschrijvingen van deze acties en zeeslagen.

Grafmonument van Pieter Florisz
in de Grote Kerk te Hoorn.

Op 14 februari 1645 werd Pieter benoemd tot ordinaris kapitein (d.i. kapitein in vaste dienst) op het oorlogsfregat de Stad Monnickendam. Na de Driedaagse Zeeslag in 1653 ontving hij van de Staten-Generaal een bedrag van 1200 gulden wegens loffelijk gedrag. In dat zelfde jaar werd besloten om het aantal zeeofficieren bij de gezamenlijke admiraliteiten van de Republiek uit te breiden met drie nieuwe schouten-bij-nacht en drie nieuwe viceadmiraals. De steden van het Noorderkwartier werd gevraagd om kandidaten voor te dragen voor de functie van viceadmiraal bij hun admiraliteit. Monnickendam droeg, zoals verwacht, plaatsgenoot Pieter Florisz voor. Ook Medemblik noemde hem. Hoorn nomineerde Andries Sijbrands en Jacob de Boer. De functie van schout-bij-nacht die Pieter al had bij het Noorderkwartier, vond men in Hoorn ‘groot genoegh’ voor hem. Op 11 november 1653 werd toch Pieter Florisz door de Staten-Generaal benoemd tot viceadmiraal bij het Noorderkwartier. Dat bracht met zich mee dat Pieter moest verhuizen naar Hoorn of Enkhuizen, omdat het admiraliteitscollege van het Noorderkwartier om de drie maanden rouleerde tussen Hoorn en Enkhuizen. Zijn keus viel op Hoorn. In Hoorn had het admiraliteitscollege zitting in het Prinsenlogement of de Prinsenhof achter de Grote Kerk (het voormalige St. Agnietenklooster). Het Prinsenlogement is in 1607 bijna volledig vernieuwd. Hiervan rest nu nog alleen het admiraliteitspoortje aan het Kerkplein. Het duurde overigens, zeer tot ongenoegen van Pieter, lang voordat Hoorn een geschikte woning voor hem had gevonden. Hij verzocht het Hoornse stadsbestuur om uitleg, temeer omdat hem (uiteraard onbedoeld) ter ore was gekomen dat de heren van Hoorn tegen zijn verkiezing als viceadmiraal waren geweest en een andere kandidaat naar voren hadden geschoven. Dit werd snel rechtgezet door burgemeester Kaiser die hem op 30 december 1653 persoonlijk kwam mededelen dat burgemeesters en vroedschappen eenparig van mening waren dat ze zijn verblijf in Hoorn “voor aengenaem” hielden. In januari 1654 nam hij eindelijk zijn intrek in een huis aan de Binnenluiendijk. Een tweede punt van ongenoegen van Pieter was, dat hij vond dat er met hem werd gesold, dat hij zijn woonplaats Monnickendam had moeten verlaten en zijn functie van ordinaris kapitein had opgezegd maar dat hij als viceadmiraal nauwelijks werk kreeg. Het duurde tot 1655, voordat hij werd aangesteld als vaste bevelhebber van het schip de Josua en tot 1656 voordat hij in actie kon komen, bij de expeditie naar Dantzig tegen de Zweden.

Marmeren plaat met afbeelding van de Slag in de Sont (1658)
afkomstig van het grafmonument van Pieter Florisz.

In 1658 sneuvelde Pieter bij de Slag in de Sont waarbij de Nederlandse oorlogsvloot steun verleende aan de Denen in hun strijd tegen de Zweden. Zijn lichaam werd door de Denen gebalsemd en in een kist met zilver beslag gelegd.

Gevelsteen van Pieter Florisz
in Monnickendam, Zuideinde.

Een jaar later werd zijn lichaam overgebracht naar Holland waar Pieter op 7 november 1659 een plechtige staatsbegrafenis kreeg in een praalgraf volgens ontwerp van de Vlaamse beeldhouwer Van Campfoort in de Grote Kerk in Hoorn. De weduwe van Pieter, Immetje Jans Groot, had hiervoor 3000 gulden gekregen van de Staten-Generaal. Abbing (1841) geeft een gedetailleerde beschrijving (pdf) van de lange rouwstoet die onder vijfeneeenhalf uur klokgelui door Hoorn trok, voorafgegaan door de schutterij. Het graf is bij de brand van de Grote Kerk in 1878 verloren gegaan. Alleen een marmeren plaat met een afbeelding van de Slag in de Sont is daarvan bewaard gebleven. Deze bevindt zich thans in het Westfries Museum in Hoorn. In Hoorn is een straat naar Pieter Florisz genoemd en in Monnickendam herinnert op Zuideinde 1 een gevelsteen aan hem.