Adrianus Cyriacus Bleijs (1842-1912)

Personalia

Geboren: 29 maart 1842 te Hoorn aan het ABC.
Overleden: 12 januari 1912 in Kerkdriel.
Zoon van: Johannes Bleijs (beroep: timmerman) en Johanna Krijgsman.
Godsdienst: rooms-katholiek.
Getrouwd: 17 november 1867 met Bregitta Maria Witte, geboren te Alkmaar op 26 juni 1844, overleden te Vlijmen op 25 februari 1930. Het echtpaar kreeg 12 kinderen.

Beroep en functies:
- Architect, vanaf 12 juli 1864 in Hoorn (adres Grote Noord 40), vanaf 28-6-1880 in Amsterdam.
- Inspecteur voor de volksgezondheid, belast met de wettelijke bepalingen m.b.t. volkshuisvesting in Noord Brabant, Gelderland en Limburg, vanaf 1903. In dat jaar verhuizing naar Den Bosch.
- Regent r.k. armen- en weeshuis in Hoorn, 20 april 1876 - april 1880.
- Bestuurslid van de architectenvereniging ‘Architectura et Amicitia’ van 1887 (in dat jaar of in 1888 tot vicevoorzitter benoemd) tot 1890.
- Bestuurslid van ‘Arti et Amicitiae’ (vereniging van beeldend kunstenaars en kunstliefhebbers) rond 1891.
- Lid hoofdbestuur van de Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst van 1896 tot 1902. Uit dien hoofde voorzitter van de examencommissie voor het bouwkundig-opzichtersdiploma.
- Lid gemeenteraad van Amsterdam van 1899-1901 (niet herkozen).

Opleiding

Adrianus Cyriacus Bleijs werd op 29 maart 1842 geboren in het huis van zijn grootvader J. Krijgsman aan het ABC. Hij zou enig kind blijven. Zijn vader kocht in 1846 het pand aan het Grote Noord nr. 40 en ging daar met zijn familie wonen. Rond 1856 bezocht Adrianus 's avonds de Stadstekenschool. Deze was bedoeld voor jongens die in de bouw werkzaam waren. Adrianus kreeg daar les van de stadsarchitect Bastiaan Blanken en van ingenieur Hendrik Linse. Aan deze laatste heeft hij het waarschijnlijk te danken dat hij op 15-jarige leeftijd benoemd werd tot opzichter bij de bouw van de gasfabriek in Hoorn. Linse was namelijk de eerste directeur van deze fabriek. Op 17 november 1859 vertrok Bleijs naar Roermond om een opleiding te volgen bij de bekende architect Pierre Cuypers. Het verblijf daar was van korte duur. Na een conflict met Cuypers weigerde Adrianus zijn excuses aan te bieden en moest hij vertrekken. Bleijs zelf ontkende later in een brief dat dit conflict de echte reden van zijn vertrek was. Hij was niet tevreden over de opleiding, vond dat hij te veel als opzichter werd gebruikt. Ongetwijfeld speelde ook een rol dat Cuypers een groot voorstander van de neogotiek was, terwijl Bleijs zich voor meer bouwkundige stijlen interesseerde.

Bleijs vervolgde vanaf 15 juni 1861 zijn opleiding aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen, waar de stadsarchitect van Antwerpen, Pieter Dens, lesgaf. Bleijs beschouwde hem als zijn grote leermeester. Er werd daar op diverse niveaus lesgegeven. Op 3 april 1863 legde Bleijs het examen bouwkunde van het middelbaar onderwijs af. Hij behaalde het hoogste puntentotaal. Op 30 maart 1864 sloot Bleijs zijn opleiding op het hoogste niveau af. Hij slaagde als beste en kreeg hiervoor de Prix d'Excellence.

Architect te Hoorn

Op 12 juli van hetzelfde jaar vestigde hij zich als architect – hij gebruikte zelf het woord bouwmeester – in Hoorn, in het huis van zijn ouders aan het Grote Noord. Na zijn huwelijk verhuisden zijn ouders en is hij daar met zijn vrouw blijven wonen. In Hoorn kreeg het echtpaar tien kinderen. De jongste twee zijn in Amsterdam geboren. De eerste jaren kreeg hij maar weinig opdrachten. Een van de eerste was de verbouwing van het huis van Pieter Opperdoes Alewijn aan het Grote Oost 26. Hij voorzag het huis van een nieuwe voorgevel. Na 1870 nam het aantal opdrachten toe. Deze waren van heel uiteenlopende aard: hij ontwierp woonhuizen, pakhuizen, fabrieken, woon- en winkelpanden, kerken, scholen, gestichten, begraafplaatsen, een concert- en toneelzaal, enz. In die jaren breidde de middenstand in Hoorn zich uit en was er behoefte aan geschikte winkelruimtes. Bleijs ontwikkelde zich tot dé expert op het gebied van winkelarchitectuur. Vaak betrof dit verbouwingen, waarbij soms de hele voorgevel werd vervangen. In de tijd dat hij in Hoorn woonde, van 1864 tot 1880, heeft hij meer dan honderd opdrachten gekregen. De belangrijkste was die voor de bouw van de HH. Cyriacus- en Franciscuskerk in Hoorn (bouw 1880-1882), die sindsdien het stadsbeeld bepaalt. Voor grotere opdrachten, zoals r.-k. kerken of gemeentehuizen, wist men hem ook in andere plaatsen in West-Friesland te vinden. Verder werd hij gevraagd voor enige grotere projecten in de rest van Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht. In zijn Hoornse tijd ontwierp hij bijvoorbeeld vier kerken (twee zijn er inmiddels gesloopt) en vijf scholen (alle inmiddels gesloopt) buiten Hoorn. Voor de bouw van een nieuwe Grote Kerk in Hoorn na de brand in 1878 diende hij overigens ook bouwtekeningen in. Deze werden geweigerd, omdat zij na de door de kerkmeesters verkorte indieningtermijn afgeleverd werden!

Architect in Amsterdam

Op 28 juni 1880 vertrok Bleijs naar Amsterdam. Reden was de afgelegen ligging van Hoorn. Een spoorverbinding was er immers nog niet. Hij verwachtte in Amsterdam meer grote opdrachten te kunnen binnenhalen. Hij vestigde zich eerst aan de O.Z. Voorburgwal 226 (bij de Damstraat). Vanaf augustus 1882 woonde hij met zijn gezin in het door hem ontworpen huis met kantoor aan de Haarlemmerhouttuinen 79. Tot de belangrijkste bouwwerken die hij hier ontwierp, horen de St.-Nicolaaskerk (bouw 1884-1887), het Sint Elisabeth Gesticht (1888-1890) aan de Mauritskade en het O.L.Vrouwegasthuis (1895-1899). Net als in Hoorn had hij in Amsterdam ook veel particuliere opdrachtgevers en nam hij grotere opdrachten buiten de stad aan. In Hoorn werd hij nog voor een aantal opdrachten gevraagd.

Inspecteur voor de Volksgezondheid in Den Bosch

In 1903 nam hij een radicaal besluit: Hij sloot zijn architectenbureau, liet zijn bureau-inventaris en alle bouwtekeningen veilen en nam een benoeming aan als inspecteur voor de volksgezondheid in Den Bosch. Hij was in die functie belast met toezicht op de naleving van de wettelijke bepalingen inzake de volkshuisvesting. Reden voor deze ommezwaai zou kunnen zijn dat hij de laatste jaren veel minder opdrachten kreeg, hetgeen zou kunnen samenhangen met de conflicten die hij nogal eens met opdrachtgevers en aannemers had. Een andere reden was wellicht, dat hij het verlies van zijn zoon Alexander, zijn beoogde opvolger, die in 1896 op twintigjarige leeftijd was overleden, niet te boven kwam. De functie in Den Bosch heeft hij vanwege zijn slechte gezondheidstoestand al na enkele jaren moeten neerleggen.

Op 12 januari 1912 overleed hij in het Liefdesgesticht in Kerkdriel. De uitvaartmis vond plaats in de St.-Nicolaaskerk in Amsterdam. Hij werd begraven op de door hem ontworpen begraafplaats ‘De Liefde’ in Amsterdam.

Breed 38.

Stijl van zijn bouwwerken

Bleijs was een veelzijdig architect. Hij heeft gebouwen ontworpen in neoromaanse, neogotische, neorenaissancistische stijl, chaletstijl, enz. In zijn begintijd in Hoorn ontwierp hij tevens enige neoclassicistische villa's o.a. Draafsingel 61 (in 1975/1976 gesloopt) en herenhuizen in second-empirestijl (Grote Oost 26 en Grote Noord 20), een stijl die in zijn studiejaren in Antwerpen in zwang was. Na 1870 ontwikkelde hij ook een eigentijdse baksteenstijl. Deze was, afhankelijk van het beschikbare budget, heel sober of juist rijk geornamenteerd met bijvoorbeeld siermetselwerk.
Soms tekende hij voor een opdracht meerdere ontwerpen in verschillende stijlen, waaruit de opdrachtgever kon kiezen. Andere keren combineerde hij elementen uit diverse stijlperiodes in één ontwerp (eclectische stijl). Een goed voorbeeld hiervan is de voorgevel van de pastorie aan het Grote Noord 13. Hij stond open voor het gebruik van moderne technieken en materialen zoals gietijzer en kunstzandsteen. Vaak zijn tevens de ontwerpen voor delen van het interieur, zoals kerkmeubilair, glas-in-loodramen of een winkelinrichting van zijn hand.

Meer dan honderd maal is hij in Hoorn bij bouw of verbouw ingeschakeld. Zijn werk moet eind negentiende en begin twintigste eeuw het stadsbeeld in belangrijke mate bepaald hebben. Enige hoogtepunten van zijn werk trekken nog steeds de aandacht van de voorbijganger. Helaas is niet alles bewaard gebleven. Vooral bij winkelpanden werden puien vaak vervangen, omdat men ze aan de mode wilde aanpassen. Van Bleijs' werk rest dan nog slechts een bovenpui of een deel van een bovenpui.

Lijst van bouwwerken van Bleijs in Hoorn die (vrijwel) geheel intact zijn

- Bierkade 1, kaaspakhuis De Zon, 1873-1874, opdrachtgevers Tjepke Kroon en Zonen.
- Breed 36, 1881, opdrachtgever Adrianus Vlaar, bakker. Winkelpui in 1968 veranderd.
- Breed 38, koffie-, thee-, en tabakswinkel ‘De Gekroonde Jaagschuit’,1878, voor Pieter Kaag Anthonyz.
- Drieboomlaan, r.k. begraafplaats (alleen middengedeelte uitgevoerd) en kapel, 1871-1872.
- Grote Noord 15, H.H. Cyriacus- en Franciscuskerk,1879-1882.
- Grote Noord 13, verbouwing woonhuis tot pastorie voor de H.H. Cyriacus- en Franciscuskerk, 1879-1881, Bleijs ontwierp o.a. nieuwe voorgevel.
- Grote Noord 20, 1865-1866, herenhuis voor Johan Adriaan Heule, azijnfabrikant, later makelaar. In 1908 zijn de balkons vervangen door een erker.
- Grote Oost 26, 1865-1866, nieuwe voorgevel herenhuis, opdrachtgever Pieter Opperdoes Alewijn.
- Kerkstraat 11, verbouwing slijterij, o.a. nieuwe voorgevel, opdrachtgever Theodorus Schermer, wijnkoper. Eerste keer dat Bleijs een trapgevel toepast.
- Ramen 28, 1881, woonhuis voor J. Aghina, arts. Toepassing kunstzandsteen.
- Roode Steen 9, 1881, wintertuin voor café Dalmeijer.

Lijst van bouwwerken van Bleijs in Hoorn, waarvan delen intact zijn

- Dubbele Buurt 46-48, 1877, gebouwd als brandewijnstokerij voor Barend Schermer, wijnkoper.
- Gedempte Turfhaven 44,1872, gebouwd voor slager Antonius Kruisman, bovengevel intact.
- Grote Havensteeg 20, (nu Roode Steen 4A), 1876, verbouwd tot bank in opdracht van de West-Friesche Crediet en Deposito-bank. Bovengevel intact. Dakkapel veranderd.
- Grote Noord 51, hoek Nieuwsteeg 1879, verbouwing tot slagerij met nieuwe voorgevel voor Abraham Jesajas van Kam uit Amsterdam. Bovengevel nog aanwezig. Middenstijlen T-ramen verwijderd.
- Grote Noord 104, 1875, nieuwe voorgevel in opdracht van Heinrich Wessel Burke (geboren in Hemelte in Duitsland) voor manufacturenwinkel. Bovengevel nog aanwezig.
- Kleine Noord 1, 1870-1871, tabaks- en sigarenwinkel ‘De Kroot’, opdrachtgever Hendrik Kroon. Toepassing Oegstgeester dakpannen. Onderpui gesloopt, veel details verdwenen.
- Kleine Noord 8, 1875, voor Alida Jonker, weduwe van Martinus Maassen, slijtster in wijnen en sterke dranken. Bovenpui nog aanwezig Uitstekende paardenhoofden van latere datum.
- Kruisstraat 19, 1878, stalling met bovenwoning voor de weduwe Willebrands. Staldeuren veranderd.
- Lange Kerkstraat 30, 1873, nieuwe bovengevel voor 17e-eeuws pand.
- Nieuwe Noord 29 (achterhuis Grote Noord 86-88), 1871, verbouwing achterhuis, ook aan straatzijde, tot drukkerij voor gebroeders Vermande. Pui nog aanwezig.
- Nieuwsteeg 13, 1872-1873, kleermakerswinkel voor Jacobus Veldhuis. Uitgebroken en benedenverdieping aan winkelruimte hoekpand (V&D) toegevoegd. Deur vervangen door raam.
- Nieuwsteeg 26-28, verbouwing winkel voor Pie(te)r Adema o.a. nieuwe voorgevel. Bovenpui nr. 26 is intact.
- Nieuwsteeg 43, 1879, verbouwing winkel voor Johannes Verbeek, Bovenpui intact.
- Nieuwsteeg 51-53, 1878, winkel voor Hermann Hackman, geboren in Hemelte (Duitsland). Bovengevel nr. 53 intact.
- Nieuwstraat 6, 1876, verbouwing winkelpui in opdracht van Abraham Steur. Waarschijnlijk ook bovengevel van Bleijs. Deze is nog aanwezig (vensters veranderd).
- Ramen 1, 1878, schoollokaal en toegangspartij tot school. Opdrachtgever r.-k. parochiebestuur. Toegangspartij geheel intact.

Lijst van nog bestaande bouwwerken van Bleijs in overig West-Friesland

Grosthuizen:
- raadhuis, 1878-1879, Grosthuizen 68, tegenwoordig woonhuis.
Medemblik:
- r.-k. begraafplaats, 1871-1872.
Nibbixwoud:
- r.-k. kerk St. Cunera met pastorie, 1875-1877.
Obdam:
- villa Horstenburg met koetshuis, 1875, Dorpsstraat 111, voor mr. Andreas Haarselhorst.
- raadhuis, 1873-1875, Dorpsstraat 121.
- r.-k. kerk St. Victor, 1892.

Lijst van grote, nog bestaande bouwwerken van Bleijs buiten West-Friesland

Amsterdam:
- r.-k. kerk St. Nicolaas, Prins Hendrikkade, 1885-1887.
- St.-Elizabethgesticht, 1888-1890, nu andere functie.
Assendelft:
- r.-k. kerk St. Odulphus met pastorie, Dorpsstraat 570/572, 1887-1889.
Kethel:
- r.-k. kerk St. Jacobus de Meerdere, 1888-1890.
Pijnacker:
- r.-k. kerk St. Johannes de Doper, Oostlaan 36, 1891-1892.
Rhoon:
- r.-k. kerk St. Willibrordus met pastorie, Dorpsdijk 234, 1893-1894.
Soest:
- St.-Jozefgesticht, Steenhoffstraat 46, 1868-1869, nu museum.

Lijst van enige grote bouwwerken van Bleijs, die gesloopt zijn

Heerhugowaard:
- r.-k. kerk H. Dionysius met pastorie,1868-1870, (in 1964 gesloopt).
Amsterdam:
- O.L.V. Gasthuis, 1895-1899, (gesloopt in delen tussen 1987 en 2003).
Gouda:
- r.-k. kerk Onze Lieve Vrouw Hemelvaart met pastorie, 1877-1879 (in 1964 gesloopt).
Medemblik:
- St.-Martinusgesticht, Bagijnhof, 1875.